Omgaan met de filters van ons hoofd tijdens het sporten

Ons brein verwerkt en orkestreert ongelooflijk veel informatie per seconde. En dat is niet enkel informatie van de buitenwereld via onze zintuigen (bijvoorbeeld: jij die nu deze lettertekens op het scherm registreert), maar ook tal van interne processen (bijvoorbeeld: het omzetten van de lettertekens in taal, begrijpen van deze zin, intussen blijven ademen, je laatste maaltijd verder verteren, enzovoort). En dit allemaal in fracties van een seconde. 

Soms maken onze hardwerkende hersenen het zich al eens te gemakkelijk. Ze gaan beperkte informatie projecteren op andere gebeurtenissen of snelle conclusies trekken om niet steeds hetzelfde denkproces te moeten doorlopen. In de psychologie noemen we dergelijke processen ook wel cognitieve filters (Engels: cognitive distortions). Deze automatische reacties zijn dan misschien wel praktisch voor onze hersenen, ze hebben helaas wel een negatieve impact op hoe we onze sportieve inspanningen en vaak ook onze eigenwaarde gaan interpreteren. Ik deel enkele van de meest voorkomende cognitieve filters en voorbeelden hoe ze bij sporters kunnen opduiken.

• • Alles-of-niets denken laat geen ruimte of een gulden middenweg toe. Als je bijvoorbeeld eens een training overslaat, zegt je hoofd al snel eens dat “je toch nooit iets kan volhouden”. Kernwoorden om dit type zwart-wit denken te herkennen zijn ‘nooit’, ‘altijd’, ‘niemand’, ‘iedereen’, ‘alles’, ‘niets’, 
  • Wist je dat ons hoofd gedachten van andere kan lezen? Neen, dat is natuurlijk niet waar, maar je zou het wel gaan denken als je je hoofd mag geloven. “Mijn paddelpartner wenst nu vast dat ze hier met iemand anders op het terrein stond…”.
  • Of wat dacht je van het talent van ons hoofd om de toekomst te voorspellen en dan vooral een negatieve uitkomst? Zo is de wedstrijd natuurlijk al verloren, want waarom zou je je nog maximaal inspannen als je hoofd toch al zegt dat het voor niets is?
  • ‘Moetjes’, mijn favoriete woord om cliënten op te wijzen als ze weer eens vlot over de tong rollen. “Ik moet harder trainen als ik resultaten wil zien”. Vergeet hier vooral ook het ‘mag niet’-broertje. “Die fout had ik toch echt niet mogen maken, seg!”. Weet je wat ons hoofd zou moeten doen? Soms iets minder druk op ons leggen. 
  • Wie gaat zich in de sport niet vergelijken met anderen? Het is een heel automatische reactie van het hoofd om een rangorde te maken (“Die gaat zoveel sneller dan ik”) of te duiden waarin we nog slechter zijn dan anderen (“Die techniek heb ik nog helemaal niet onder de knie”). Wanneer het te vaak gebeurt, verhindert het ons contact te maken met ons eigen ontwikkelingsproces.
  • Labelen plakt graag een stempel op ons gedrag. “Luierik, wat lig je hier nu in de zetel te doen?”. Of je noemt jezelf een mislukkeling nadat je de Mont Ventoux toch niet in één keer bent kunnen oprijden ondanks het trainen. Deze labels kunnen een uitvergrote impact hebben op ons zelfbeeld.
  • Personalisatie wil zeggen dat je de schuld snel op jou neemt. Bijvoorbeeld, wanneer je loopmaatje afzegt, denkt jouw hoofd misschien “Het zal wel aan mijn trage slakkentempo liggen”.
  • Maar ook als er positieve elementen zijn in je prestatie, kan je hoofd deze nog steeds buiten jezelf leggen. Je loopt een nieuwe PR op de 5km! En toch minimaliseert je hoofd je eigen inspanning met “Ja, het weer zat vandaag nu echt wel mee met dat windje in de rug”…
  • Een negatieve mentale filter schrapt het positieve en laat ons het glas als halfleeg zien. Je coach is lovend over je inspanningen en progressie en geeft één werkpunt mee op het einde van de training. Dat ene werkpunt is wat je meeneemt naar huis en waar je hoofd maar blijft over malen…
  • Overgeneralisatie gebeurt wanneer je hoofd één gebeurtenis plots uitvergroot en er een regel van maakt. Omdat de eerste tennisles tegenvalt, zegt je hoofd als snel “Tennis is echt niets voor mij”.
  • Emotioneel redeneren maakt dat je een emotie of  gevoel als een feit gaat zien. “Ik voel me zo een kluns op het veld, ik ben echt onhandig” of “Ik voel me precies een walvis in deze sportoutfit, ik ben echt te dik”.

Je wil uiteraard niet bewust irrationeel denken over jezelf, maar toch duiken deze automatische filters geregeld op in ons hoofd. Daarom is het in de eerste plaats belangrijk ze op te merken. Daarnaast kunnen we ook nog bewuste inspanningen leveren om deze denkprocessen te counteren.

• • Mindful sporten, waar mijn collega Eva Maenhout al over schreef, is een waardevolle techniek om aan te leren als remedie tegen ons negatieve denken. 
  • We kunnen tegengewicht bieden aan het automatische negatieve denken door via een dankbaarheidsoefening zelf actief op zoek te gaan naar het positieve en het te benoemen. Neem de gewoonte aan om na elke training of wedstrijd één positief element te benoemen! 
  • Vraag je af hoe je zou reageren naar je beste vriend(in) als je hen dingen zoals hierboven hoorde denken. Ik vermoed dat je heel wat zachter zou zijn. Probeer je eigen beste vriend(in) te zijn en oefen mildheid. Dit is echt niet hetzelfde als ‘te soft’ zijn voor jezelf. 

Ga hiermee aan de slag en train je brein om je positief te ondersteunen!

Maar vergeet ook niet dat we soms het denken en analyseren moeten loslaten en gewoon doen! Wacht niet tot je hoofd positief is, maar blijf vooral bewegen en sporten!