Cardiovasculaire risico's van prestatie bevorderende middelen en dopinggebruik

Cardiovasculaire risico's van prestatie bevorderende middelen en dopinggebruik

Cardioloog bij AZ Jan Palfijn te Gent met een bijzondere interesse voor hartritmestoornissen, hartfalen en jonge sporters. Bestuurslid bij Gezond Sporten.
Cardioloog bij AZ Sint-Elisabeth Zottegem
Cardioloog Sint-Andries ziekenhuis Tielt
Cardioloog AZ Monica Deunre
Sporter Sportprofessional Artikel Sportgeneeskunde

Ondanks het hoge gebruik van prestatie bevorderende middelen (PBM) gaat de media zich voornamelijk focussen op het prestatie bevorderend aspect, meer bepaald bij de elite atleten, om het competitieve voordeel in de sport uit te lichten. Helaas wordt er (te) weinig aandacht besteed aan de gezondheidsrisico’s waaraan de sporter wordt blootgesteld. Er is een wijdverspreid misverstand dat PBM’s veilig zijn en bijwerkingen verwaarloosbaar zijn. 

Ondanks het hoge gebruik van prestatie bevorderende middelen (PBM) gaat de media zich voornamelijk focussen op het prestatie bevorderend aspect, meer bepaald bij de elite atleten, om het competitieve voordeel in de sport uit te lichten. Helaas wordt er (te) weinig aandacht besteed aan de gezondheidsrisico’s waaraan de sporter wordt blootgesteld. Er is een wijdverspreid misverstand dat PBM’s veilig zijn bijwerkingen verwaarloosbaar zijn. Het is aan banden gelegd omwille van valsspelen, de beïnvloeding van training en de natuurlijke groei van het lichaam. In werkelijkheid is het ook niet alleen de elite die zich hieraan waagt. PBM’s kennen ook een hoog verbruik in fitnesscentra, voornamelijk bij spierversterkende sporten zoals bodybuilding en gewichtheffen. De nadelige gezondheidseffecten van PBM-gebruik zijn eerder miskend.
 
We gaan in dit artikel voornamelijk focussen op het cardiale (nadelige) effect. In de media wordt vaak gesproken over plotse dood, hartfalen of -verkeerdelijk- hartaderbreuk. Zelden of nooit wordt gedacht aan PBM, stimulantia of andere medicamenteuze bijwerkingen die potentieel levensbedreigend zijn bij extreme lichamelijke prestaties zoals topsport.
 
Prestatie bevorderende middelen worden vaak gebruikt in suprafysiologische dosissen om een maximaal effect te halen. Tevens gaat men bepaalde producten combineren om zo een synergistische effect te bekomen. Klassiek druggebruik is vaak aanwezig om bepaalde effecten te bekomen. PBM-gebruik wordt gelinkt aan een verhoogd risico op overlijden en een waaier aan cardiovasculaire, psychiatrische, metabole, endocriene, neurologische, infectieuze, hepatische, renale en musculoskeletale stoornissen(1).
 
Er wordt (te) weinig aandacht besteed aan de gezondheidsrisico’s waaraan de sporter wordt blootgesteld

  

Wetenschappelijke evidentie

Er bestaan slechts weinig tot geen wetenschappelijke gerandomiseerde studies die het causaal verband tussen PBM gebruik en gezondheidsschade analyseren. Verschillende verklaringen zijn hiervoor beschreven. (i) Het is niet evident om schadelijke producten in een ethisch verantwoorde studie te bestuderen. Een suprafysiologische toediening berokkent immers schade bij een gezond individu. (ii) Gebruikers van PBM gaan steeds experimenteren met verschillende (synergetische) middelen om een maximaal resultaat te behalen, waardoor een schadelijk gevolg van 1 product moeilijk af te lijnen is bij combinatiegebruik. (iii) Voorafbestaande voorbeschiktheid bij jonge mensen is moeilijk te achterhalen via retrospectieve analyses, waardoor het schadelijke effect van het product an sich mogelijks versterkt wordt door een genetische gevoeligheid om een pathologie te ontwikkelen.
 
Om deze reden bestaat de literatuur voornamelijk uit observationele studies en retrospectieve onderzoeken bij mensen die uit eigen beweging dergelijke middelen hebben gebruikt. Het doel van dit schrijven is voornamelijk publieke erkenning te krijgen, niet zozeer in het soort PBM, maar voornamelijk in het niet te onderschatten gezondheidsrisico, zowel bij atleten, als bij hun begeleiders.
 

Prestatie bevorderende middelen

Androgene anabole steroiden (AAS) zijn samen met groeihormonen (GH) en ‘blood boosters’ zoals erythropoietine (EPO) en andere bloeddoping, de meest voorkomende PBM’s in de 21e eeuw. (1) Andere agentia die de vetverbranding stimuleren, zoals bijvoorbeeld clenbuterol, insuline en thyroidhormoon, kunnen gevaarlijk zijn omdat ze de thermogenese (opwarming van temperatuur van het lichaam) in de hand werken. Dit gebruik vloeit voort uit de drang naar een minimaal vetpercentage bij duursport en kan niet zelden leiden tot een typische ‘heat stroke’ bij marathons en andere grote sportmanifestaties.
 
Androgene anabole steroiden, ‘masculizing drugs’, bevorderen het androgene effect van de natuurlijke ontwikkeling van de man en voornamelijk de secundaire aspecten zoals haargroei (minder interessant) en de groei van skeletspieren.
 
Testosteron goedkoper en gemakkelijker in gebruik, doet zowel type 1 als type 2 spiervezels groeien, maar verandert niet hun onderlinge verhouding.
 
Cardiovasculaire risico's
 

Anabole androgene steroiden

Retrospectieve analyses bij AAS zijn door hun wijdverspreid gebruik in de atletiek, fitness- en bodybuildwereld beschikbaar. Angell et al.(2) deed een kleine prospectieve studie bij 21 patiënten waarbij 13 positief waren voor gebruik van anabole steroiden. De AAS groep was significant sterker (+40kg in gewichtheffen), zwaarder (+20kg lichaamsgewicht of +6.5 punten in BMI) en had duidelijk meer vetvrije massa (+14.1kg) alsook een hogere rustpolsfrequentie (+14 hartslagen/min). De bloeddruk was iets hoger (+5mmHg zowel systole als diastole), doch niet significant verhoogd. Op MRI beelden zag men een significante toename in de dikte van de hartspier en de grootte van het einddiastolisch volume. Het slagvolume (volume dat per hartslag wordt uitpompt) nam echter niet toe. Hieruit kan men vermoeden dat men ondanks de toename in volume en spierdikte inboet in efficiëntie. Tevens werd vastgesteld dat er een merkelijke achteruitgang was van de rechter ventrikel functie bij steroidengebruikers.
 
Het is beschreven dat bij ventrikelhypertrofie de gevoeligheid voor maligne ritmestoornissen verhoogd is.(3) Dit kan is sommige gevallen ook plotse dood bij jonge sporters verklaren, hoewel de volledige pathofysiologie nog niet 100% verklaard is. Als men stimulerende middelen gebruikt in combinatie met een reeds verdikte hartspier en hierdoor de vullingsdrukken tijdens de relaxatie (diastole) alsook de rustpols verhoogt, kan een cardiale overbelasting optreden. Het genetische aspect mag en kan hier ook niet onderschat worden. Ondanks van verdikking van de hartspier bij AAS gebruik(2), werd geen fibrose aangetoond op MRI bij een subgroep (n=13) van gebruikers. De aanwezigheid van fibrose tussen gezonde hartspiercellen kan gelinkt worden aan kwaadaardige ritmestoornissen en plotse dood, zoals vastgesteld werd tijdens de autopsie in geval van vermoeden van een aritmogene dood.
 
De vraag kan gesteld worden of de combinatie van overmatige training, het gebruik van stimulerende en groeibevorderende substanties, een verhoogde hartslag en gestegen vullingsdrukken op lange termijn verlittekening (fibrose) in de hand werkt. Finaal zou dit problemen kunnen veroorzaken op latere leeftijd lang na het PMB gebruik. De relatie tussen plotse dood bij jonge atleten en het gebruik van PBM’s is werd niet aangetoond. Indien deze subgroep vroegtijdige fibrose ontwikkeld, kan een zekere (genetische?) individuele voortbeschiktheid vermoed worden.
 

Andere producten (1.4):

Humaan groeihormoon (GH) is een metabool hormoon uit de epifyse van lange beenderen. Tekort hieraan geeft een verminderde inspanningscapaciteit, verhoogde vetmassa en een verminderde aerobe capaciteit (lage VO2 max). Recombinant HG en andere ‘GH-releasing enzymes’ verhelpen dit probleem. Het gebruik ervan is wijdverspreid, doch vergelijkende studies zijn afwezig gezien er meestal sprake is van een synergistisch effect door combinatiegebruik met AAS. GH gebruik is dan ook vaak geassocieerd met cardiomyopathie, hypertensie en hartfalen. Verder is ook oedeem, diabetes en acrale groei beschreven.
 
Insulin-like growth factor-1 (IGF-1) activatie stimuleert het spieranabolisme en zorgt voor de proliferatie en differentiatie van spiercellen. IGF-1 gebruik is geassocieerd met hypoglycemie, epilepsieaanvallen, kaakpijn, spierpijn, oedemen, hoofdpijn, vergrote lever en nieren en leverfunctiestoornissen. De injectieplaats vertoont vaak erytheem (roodheid) en verhoogde opstapeling van lokaal vet (lipohypertrofie).
 
Insuline staat ook op de dopinglijst. Het gebruik kan het recuperatievermogen bevorderen door een verhoogde instroom van suikers en aminozuren in de skeletspier. Dit resulteert in een versnelde lipogenese met inhibitie van de vrije vetzuur vrijlating, voornamelijk bij duursport. Het gevolg is een toename van adipositas en dus gewicht, wat dan weer niet interessant is in veel sporten. Ernstige hypoglycemieën kunnen leiden tot coma, epilepsie en dood. Bovendien kan een slechts matige hypoglycemie resulteren in neuroglycopenie, een tekort aan suikers in de hersenen met verwardheid, slaperigheid, tachycardie, angstzweten en tremor tot gevolg.
 
Erythropoietin (EPO) en afgeleiden reguleren de rode bloedcel productie en beïnvloeden op deze manier gunstig de zuurstoftoevoer bij een invidividu. EPO stimulerende agentia worden het vaakst gebruikt in duursport. Nadelig is echter de verhoging van de bloedviscositeit en dus ook risico op trombose, cardiovasculaire events en stroke. Tevens is hypertensie beschreven.
 

Minder onder de aandacht, maar ons inziens veel belangrijker, zijn de nadelige korte en lange termijn effecten van deze producten

 

Conclusie:

Het gebruik van prestatie bevorderende middelen zorgt voor een hogere spieraanmaak en een verhoogd uithoudingsvermogen. Derhalve is dit strafbaar in competitieverband. Minder onder de aandacht, maar ons inziens veel belangrijker, zijn de nadelige korte en lange termijn effecten van deze producten. Ondanks de beperkte evidentie treed na gebruik niet alleen ter hoogte van de skeletspier, maar ook ter hoogte van de hartspier een duidelijke remodeling op. Deze kan mogelijks kwaadaardige gevolgen hebben met zelfs plotse dood tot gevolg, zeker bij sporters met een genetische voorbeschiktheid. Studies zijn echter beperkt gezien deze vaak niet ethisch zijn en het gebruik vaak heimelijk is met frequent combinatiegebruik. Desalniettemin worden dergelijke stimulantia afgeraden en dient bij gebruik een strikte medische follow-up overwogen te worden.
 

Bronnen

1. Harrison G. Pope, Jr., Ruth I. Wood, Alan Rogol, Fred Nyberg, Larry Bowers, and Shalender Bhasin. Adverse Health Consequences of Performance-Enhancing Drugs: An Endocrine Society Scientific Statement. Endocr Rev. 2014 Jun; 35(3): 341–375.
2. Peter J. Angell, Tevfik F. Ismail, Andrew Jabbour,·Gillian Smith, Annette Dahl, Ricardo Wage Greg Whyte,·Daniel J. Green Sanjay Prasad, Keith George. Ventricular structure, function, and focal fibrosis in anabolic steroid users: a CMR study. Eur J Appl Physiol 2014; 2820-2
3. Kristopher S. Cunningham, Danna A. Spears, and Melanie Care. Evaluation of cardiac hypertrophy in the setting of sudden cardiac death. Forensic Sci Res. 2019; 4(3): 223–240.
4. Lindsey J. Anderson, Jamie M. Tamayose, and Jose M. Garcia. Use of Growth Hormone, IGF-I, and Insulin for Anabolic Purpose: Pharmacological Basis, Methods of Detection, and Adverse Effects. Mol Cell Endocrinol. 2018 Mar 15; 464: 65–74.

Vind een expert

  • Erik Van Lierde

  • Marc Van Hauwermeiren

    Sportarts
  • Toon Cruyt

    Sportarts
  • Steven Platteaux

    Sportarts
  • Dries Dieusaert

    Huisarts, Sportarts
  • Jonas Massa

    Sportarts
  • Herwig Vergucht

    Sportkinesitherapeut
  • Robrecht Dhollander

    Huisarts
  • Sam Vermeire

    Sportarts
  • Peter Wieme

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Sam Moustie

    Sportarts
  • Gert Droessaert

    Kinesitherapeut, Sportkinesitherapeut
  • Willy De Taellenaere

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • John Ijzerman

    Sportarts
  • Gerda Smets

    Sportarts
  • Toon Goossens

    Sportarts
  • Marc Schiltz

  • Jean-Paul Pierreux

    Huisarts
  • Johan Haegeman

    Sportarts
  • Michael Nicasi

    Michael Nicasi

    Trainer
  • Ellen Van Puyvelde

    Ellen Van Puyvelde

    Sportarts
  • Joost Blontrock

    Sportarts
  • Jan Van Meirhaeghe

    Jan Van Meirhaeghe

    Orthopedisch chirurg
  • Johan Roeykens

  • Frank Pauwels
    Voorzitter

    Frank Pauwels

    Sportarts
  • Wouter Eraly

    Sportarts, Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Machteld Royackers

    Huisarts
  • An De Busser

    An De Busser

    Diëtist
  • Dana Neirinck

    Podoloog
  • Bruno Van Hoecke

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Jos Vandevenne

    Sportarts
  • Wim Derave

    Bewegingswetenschapper
  • Michel Wynsberghe

    Kinesitherapeut, Trainer
  • Guy Peeters

    Sportarts
  • Koen Nys

    Sportarts
  • Philippe De Ryck

    Sportarts
  • Tomas Hannes

    Tomas Hannes

    Diëtist, Sportdiëtist, Bewegingsdeskundige, Trainer
  • Kristof Peeters

    Huisarts, Sportarts
  • Yves Van Doninck

    Sportarts
  • Koen Pansaers

    Sportarts
  • Leysen Joppe

    Leysen Joppe

    Diëtist, Sportdiëtist
  • Dominique Devriese

    Dominique Devriese

    Kinesitherapeut, Osteopaat
  • Barbara Vandenbussche

    Barbara Vandenbussche

    Kinesitherapeut
  • Koen Scheerlinck
    Penningmeester

    Koen Scheerlinck

    Sportkinesitherapeut
  • Bert Vankerschaver

    Bert Vankerschaver

    Sportkinesitherapeut, Osteopaat
  • Bob Brouwers

    Huisarts
  • Kris Vanderlinden

    Sportarts
  • Kathleen De Smet

    Kinesitherapeut
  • Ivan Ghillebert

    Huisarts
  • Jan Leire

    Sportarts
  • Peter Germonpre

    Huisarts
  • Guy Vandenhoven

    Sportarts
  • Sophie Lambrecht

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Annelies Van Erck

    Sportarts, Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Jettie Tempels

    Sportarts
  • Liesbeth Stulens

    Huisarts
  • Jos Benders

    Sportarts
  • Tina Lambrechts

    Diëtist, Sportdiëtist
  • Marco Guidi

    Sportarts
  • Stefaan Machiels

    Huisarts
  • Dokter Jonas Wilms BV

    Huisarts, Sportarts
  • Luc Peeters

    Sportarts
  • Luc Fr. Janssens

    Sportarts
  • Karel Pardaens

  • Dirk De Mey

    Kinesitherapeut
  • Hans Jaspers

    Radioloog
  • Stefan Smits

    Sportarts
  • Peter Claeys

    Sportarts
  • Roel Jacobs

    Roel Jacobs

    Kinesitherapeut, Sportkinesitherapeut
  • Paul Meersman

    Sportarts
  • Stefan Hooftman

    Sportarts
  • Gretel Descheemaeker

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Hugo Debouvere

    Huisarts
  • Kristof Ryheul

    Kristof Ryheul

    Trainer
  • Johan Docx

    Sportarts
  • Luc Roland

    Sportarts
  • Bastiaan Verstraete

    Huisarts, Sportarts
  • Cedric Arijs
    Psycholoog, Sportpsycholoog

    Cedric Arijs

    Psycholoog, Sportpsycholoog
  • Tyrone Devolder

    Huisarts
  • Torsten Wauters

    Torsten Wauters

    Sportarts
  • Jan Notredame

    Kinesitherapeut
  • Chris Martens

    Orthopedisch chirurg
  • Eric Vandeputte

    Sportarts
  • Reinout Van Schuylenbergh

    Reinout Van Schuylenbergh

    Bewegingswetenschapper, Trainer
  • Michel D'Hollander

    Huisarts
  • Annelies Harnie

    Sportarts
  • Jo Verschueren

    Jo Verschueren

    Kinesitherapeut
  • Annik Bosmans

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Jan Boon

    Huisarts
  • Guy Vanhees

    Sportarts
  • Michèle Verhaest

    Sportarts
  • Bruno Vanhecke
    Secretaris

    Bruno Vanhecke

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Eva De Mulder

    Podoloog
  • Elke Van den Steen

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Francis Lemmens

    Sportarts
  • Pascal Wernaers

    Orthopedisch chirurg
  • Nathalie Van de Vyver

    Huisarts
  • Peter De Naeyer

    Sportarts
  • Ruth Vanderheyden

    Ruth Vanderheyden

    Diëtist, Sportdiëtist
  • Eddy Spans

    Sportarts
  • Marleen Lootens

    Sportarts
  • Raf Coremans

    Huisarts, Sportarts
  • Alain Van Noorbeeck

    Sportarts
  • Baldwin Sondervan

    Baldwin Sondervan

    Sportkinesitherapeut
  • Frederik Ponet

    Sportarts
  • Henry Carlier

    Sportarts
  • Piet Bouquillon

    Sportarts
  • Bart Gadeyne

    Sportarts
  • Daniel Baesberg

    Sportarts
  • Adelheid Steyaert

    Adelheid Steyaert

    Sportarts, Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Dieter De Clercq

    Sportarts
  • Hendrik Roobaert

    Sportarts
  • Ondervoorzitter

    Stijn Bogaerts

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Maarten Cox

    Sportarts
  • Kris Peeters

    Kris Peeters

    Sportarts
  • John Roosen

    Cardioloog
  • Bert Van Bogaert

    Huisarts, Sportarts, Trainer
  • Anja Van de Putte

    Huisarts
  • Matthias De Paepe

    Kinesitherapeut
  • Guy De Schutter

    Sportarts
  • Pascal De Smet

    Huisarts
  • Georges Gillis

    Sportarts
  • Mileen De Vleeschhouwer

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Kris Claes

    Kinesitherapeut
  • Angelique Veracx

    Angelique Veracx

    Osteopaat
  • Luc Baeyens

    Sportarts, Gynaecoloog
  • Carmen Vanhaecke

    Sportarts
  • Wouter Dierynck

    Sportarts
  • Mathias Peeters

    Sportarts
  • Benjamin Goris

    Kinesitherapeut
  • Julien Ryckeboer

    Kinesitherapeut
  • Mitch Malavolta

    Huisarts, Sportarts
  • Jan Verstuyft

    Sportarts
  • Jason Coldwell

    Kinesitherapeut, Sportkinesitherapeut
  • Sven Aertgeerts

    Sportarts
  • Lize Vaes

    Lize Vaes

    Huisarts, Sportarts
  • Gerrit De Loose

    Sportkinesitherapeut
  • Steven Bex

    Steven Bex

    Sportarts
  • Joris Callens

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Karolien Meersman

    Sportarts
  • Peter Dieleman

    Sportarts
  • Guido Van Hirtum

    Sportarts
  • Mieke Van Vlaenderen

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Jolien Vanendert

    Sportdiëtist
  • Alain Schutjes

    Sportarts
  • Frederik Van Acker

    Sportarts
  • Mathieu Maroy

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Nick Baelde

    Radioloog
  • Frank De Winter

    Sportarts
  • Trees Dooms

  • Bram Debaene

    Sportarts
  • Lianne De Mey

    Sportarts
  • Kevin Robson

    Trainer
  • Luc Vogelaers

    Huisarts
  • Ellen Beuckelaers

    Orthopedisch chirurg
  • Peter Lagrou

    Sportarts, Andere arts-specialist
  • Nathalie Odeur

    Huisarts
  • Karel De Crem

    Sportarts
  • Steven Reyskens

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Johan Wens

    Huisarts
  • Sjors Pietermans

    Sjors Pietermans

    Huisarts, Sportarts
  • Denis Jaeken

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Henri Van Herpen

    Kinesitherapeut
  • Leonie Geukens

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Voorzitter

    Inge De Ridder

    Sportdiëtist
  • Jan Wanten

    Sportarts
  • An Konings

    Sportarts
  • Karl Brack

    Gynaecoloog
  • Wouter Van Den Broecke

    Orthopedisch chirurg
  • Jonas Docx

    Sportarts
  • Dr Colmonts Wilfried BV

    Wilfried Colmonts

    Huisarts, Sportarts
  • Dirk Van Genechten

    Sportarts
  • Pieter Volcke

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Thierry Op de Beeck

    Sportarts
  • Sara Engels

    Gynaecoloog
  • Jeroen Stappers

    Jeroen Stappers

    Sportarts, Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Stephan Ilsbrouckx

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Johan Pierret

    Sportarts
  • Steven Pauli

    Sportarts
  • Frederik Deconinck

    Bewegingswetenschapper
  • Sportieq vzw - Gezond Sporten

  • Maries Aertgeerts

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Katja Van Oostveldt
    Sportarts

    Katja Van Oostveldt

    Sportarts
  • Bart Vandewynckele

    Sportarts
  • Patrick Govaert

    Sportarts
  • Hans Talloen

    Sportarts
  • Dirk Van de Velde

    Sportarts
  • Renaat Huysmans

    Sportarts
  • Peter Muylaert

    Sportarts
  • Dieter Vercaigne

    Sportkinesitherapeut
  • Vincent Metsers

    Huisarts, Sportarts
  • Annick Viaene

    Annick Viaene

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Benedicte Heyndrickx

    Cardioloog
  • Carl De Crée

    Sportarts, Endocrinoloog, Bewegingswetenschapper, Trainer, Andere
  • Lander Dewitte

    Huisarts, Sportarts
  • Ingrid Dekelver

    Sportarts, Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Luus Tormans

    Podoloog
  • Dorien Meeusen

    Sportdiëtist
  • Myriam Willems

    Kinesitherapeut
  • Leon Ghijselinck

    Sportarts
  • Koenraad Thuysbaert

    Sportarts
  • Dirk Devleeschouwer

    Sportarts
  • Ben Corteville

    Cardioloog
  • Jean-Paul Van der Sypt

    Sportarts
  • Ingrid Deweert

    Sportarts
  • Jan Pieter Outtier

    Sportarts
  • Werner Vleugels

    Huisarts, Sportarts
  • Kelly Cauwenbergh

    Kelly Cauwenbergh

    Diëtist, Sportdiëtist, Bewegingsdeskundige, Trainer
  • Guy Vermeiren

    Cardioloog
  • Jan Vercammen

    Cardioloog
  • Peter Plessers

  • Inge D'eer

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Filip Noe

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Antoine Lutin

    Antoine Lutin

    Kinesitherapeut
  • Bie Peremans

    Kinesitherapeut
  • Luk Buyse
    Huisarts, Sportarts

    Luk Buyse

    Huisarts, Sportarts
  • Jo Vandersmissen

    Radioloog
  • Johan Matthijs

    Huisarts
  • Filip Parmentier

    Sportarts
  • Sportarts

    Rik De Kinderen

    Sportarts
  • Kris Demanet

    Sportarts
  • Ludovic Onkelinx

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Rik Derveaux

    Kinesitherapeut
  • Jago Van Soom

    Jago Van Soom

    Sportarts
  • Nick Hiltrop

    Cardioloog
  • Vik Corstjens

    Sportarts
  • Dirk Gyselinck

    Sportarts
  • Inge Bru

    Sportarts, Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Ria Vanderstraeten

    Sportdiëtist
  • Marc Royackers

    Sportarts
  • BVBA Samcon

Gerelateerde items

Beleid
Corona en kinderen.png

Laat kinderen zoveel mogelijk normaal sporten

Sporter Sportorganisatie Sportprofessional Nieuws Gezond Sporten Beleid Sportgeneeskunde Gezond Sporten
Training
Apneu

Apneutraining: Acute en chronische effecten op inspanningstolerantie

Sporter Artikel Training Training
Sportpsychologie
29.png

Gedeeld leiderschap in de sport: Waarom en hoe het kan werken

Sportprofessional Artikel Sportpsychologie
Sportgeneeskunde
ACL rupture.jpg

Voorste kruisbandruptuur: opereren of niet?

Sportprofessional Artikel Sportgeneeskunde
Sluiten