Cardiovasculaire risico's van prestatie bevorderende middelen en dopinggebruik

Cardiovasculaire risico's van prestatie bevorderende middelen en dopinggebruik

Cardioloog bij AZ Jan Palfijn te Gent met een bijzondere interesse voor hartritmestoornissen, hartfalen en jonge sporters. Bestuurslid bij Gezond Sporten.
Cardioloog bij AZ Sint-Elisabeth Zottegem
Cardioloog Sint-Andries ziekenhuis Tielt
Cardioloog AZ Monica Deunre
Sporter Sportprofessional Artikel Sportgeneeskunde

Ondanks het hoge gebruik van prestatie bevorderende middelen (PBM) gaat de media zich voornamelijk focussen op het prestatie bevorderend aspect, meer bepaald bij de elite atleten, om het competitieve voordeel in de sport uit te lichten. Helaas wordt er (te) weinig aandacht besteed aan de gezondheidsrisico’s waaraan de sporter wordt blootgesteld. Er is een wijdverspreid misverstand dat PBM’s veilig zijn en bijwerkingen verwaarloosbaar zijn. 

Ondanks het hoge gebruik van prestatie bevorderende middelen (PBM) gaat de media zich voornamelijk focussen op het prestatie bevorderend aspect, meer bepaald bij de elite atleten, om het competitieve voordeel in de sport uit te lichten. Helaas wordt er (te) weinig aandacht besteed aan de gezondheidsrisico’s waaraan de sporter wordt blootgesteld. Er is een wijdverspreid misverstand dat PBM’s veilig zijn bijwerkingen verwaarloosbaar zijn. Het is aan banden gelegd omwille van valsspelen, de beïnvloeding van training en de natuurlijke groei van het lichaam. In werkelijkheid is het ook niet alleen de elite die zich hieraan waagt. PBM’s kennen ook een hoog verbruik in fitnesscentra, voornamelijk bij spierversterkende sporten zoals bodybuilding en gewichtheffen. De nadelige gezondheidseffecten van PBM-gebruik zijn eerder miskend.
 
We gaan in dit artikel voornamelijk focussen op het cardiale (nadelige) effect. In de media wordt vaak gesproken over plotse dood, hartfalen of -verkeerdelijk- hartaderbreuk. Zelden of nooit wordt gedacht aan PBM, stimulantia of andere medicamenteuze bijwerkingen die potentieel levensbedreigend zijn bij extreme lichamelijke prestaties zoals topsport.
 
Prestatie bevorderende middelen worden vaak gebruikt in suprafysiologische dosissen om een maximaal effect te halen. Tevens gaat men bepaalde producten combineren om zo een synergistische effect te bekomen. Klassiek druggebruik is vaak aanwezig om bepaalde effecten te bekomen. PBM-gebruik wordt gelinkt aan een verhoogd risico op overlijden en een waaier aan cardiovasculaire, psychiatrische, metabole, endocriene, neurologische, infectieuze, hepatische, renale en musculoskeletale stoornissen(1).
 
Er wordt (te) weinig aandacht besteed aan de gezondheidsrisico’s waaraan de sporter wordt blootgesteld

  

Wetenschappelijke evidentie

Er bestaan slechts weinig tot geen wetenschappelijke gerandomiseerde studies die het causaal verband tussen PBM gebruik en gezondheidsschade analyseren. Verschillende verklaringen zijn hiervoor beschreven. (i) Het is niet evident om schadelijke producten in een ethisch verantwoorde studie te bestuderen. Een suprafysiologische toediening berokkent immers schade bij een gezond individu. (ii) Gebruikers van PBM gaan steeds experimenteren met verschillende (synergetische) middelen om een maximaal resultaat te behalen, waardoor een schadelijk gevolg van 1 product moeilijk af te lijnen is bij combinatiegebruik. (iii) Voorafbestaande voorbeschiktheid bij jonge mensen is moeilijk te achterhalen via retrospectieve analyses, waardoor het schadelijke effect van het product an sich mogelijks versterkt wordt door een genetische gevoeligheid om een pathologie te ontwikkelen.
 
Om deze reden bestaat de literatuur voornamelijk uit observationele studies en retrospectieve onderzoeken bij mensen die uit eigen beweging dergelijke middelen hebben gebruikt. Het doel van dit schrijven is voornamelijk publieke erkenning te krijgen, niet zozeer in het soort PBM, maar voornamelijk in het niet te onderschatten gezondheidsrisico, zowel bij atleten, als bij hun begeleiders.
 

Prestatie bevorderende middelen

Androgene anabole steroiden (AAS) zijn samen met groeihormonen (GH) en ‘blood boosters’ zoals erythropoietine (EPO) en andere bloeddoping, de meest voorkomende PBM’s in de 21e eeuw. (1) Andere agentia die de vetverbranding stimuleren, zoals bijvoorbeeld clenbuterol, insuline en thyroidhormoon, kunnen gevaarlijk zijn omdat ze de thermogenese (opwarming van temperatuur van het lichaam) in de hand werken. Dit gebruik vloeit voort uit de drang naar een minimaal vetpercentage bij duursport en kan niet zelden leiden tot een typische ‘heat stroke’ bij marathons en andere grote sportmanifestaties.
 
Androgene anabole steroiden, ‘masculizing drugs’, bevorderen het androgene effect van de natuurlijke ontwikkeling van de man en voornamelijk de secundaire aspecten zoals haargroei (minder interessant) en de groei van skeletspieren.
 
Testosteron goedkoper en gemakkelijker in gebruik, doet zowel type 1 als type 2 spiervezels groeien, maar verandert niet hun onderlinge verhouding.
 
Cardiovasculaire risico's
 

Anabole androgene steroiden

Retrospectieve analyses bij AAS zijn door hun wijdverspreid gebruik in de atletiek, fitness- en bodybuildwereld beschikbaar. Angell et al.(2) deed een kleine prospectieve studie bij 21 patiënten waarbij 13 positief waren voor gebruik van anabole steroiden. De AAS groep was significant sterker (+40kg in gewichtheffen), zwaarder (+20kg lichaamsgewicht of +6.5 punten in BMI) en had duidelijk meer vetvrije massa (+14.1kg) alsook een hogere rustpolsfrequentie (+14 hartslagen/min). De bloeddruk was iets hoger (+5mmHg zowel systole als diastole), doch niet significant verhoogd. Op MRI beelden zag men een significante toename in de dikte van de hartspier en de grootte van het einddiastolisch volume. Het slagvolume (volume dat per hartslag wordt uitpompt) nam echter niet toe. Hieruit kan men vermoeden dat men ondanks de toename in volume en spierdikte inboet in efficiëntie. Tevens werd vastgesteld dat er een merkelijke achteruitgang was van de rechter ventrikel functie bij steroidengebruikers.
 
Het is beschreven dat bij ventrikelhypertrofie de gevoeligheid voor maligne ritmestoornissen verhoogd is.(3) Dit kan is sommige gevallen ook plotse dood bij jonge sporters verklaren, hoewel de volledige pathofysiologie nog niet 100% verklaard is. Als men stimulerende middelen gebruikt in combinatie met een reeds verdikte hartspier en hierdoor de vullingsdrukken tijdens de relaxatie (diastole) alsook de rustpols verhoogt, kan een cardiale overbelasting optreden. Het genetische aspect mag en kan hier ook niet onderschat worden. Ondanks van verdikking van de hartspier bij AAS gebruik(2), werd geen fibrose aangetoond op MRI bij een subgroep (n=13) van gebruikers. De aanwezigheid van fibrose tussen gezonde hartspiercellen kan gelinkt worden aan kwaadaardige ritmestoornissen en plotse dood, zoals vastgesteld werd tijdens de autopsie in geval van vermoeden van een aritmogene dood.
 
De vraag kan gesteld worden of de combinatie van overmatige training, het gebruik van stimulerende en groeibevorderende substanties, een verhoogde hartslag en gestegen vullingsdrukken op lange termijn verlittekening (fibrose) in de hand werkt. Finaal zou dit problemen kunnen veroorzaken op latere leeftijd lang na het PMB gebruik. De relatie tussen plotse dood bij jonge atleten en het gebruik van PBM’s is werd niet aangetoond. Indien deze subgroep vroegtijdige fibrose ontwikkeld, kan een zekere (genetische?) individuele voortbeschiktheid vermoed worden.
 

Andere producten (1.4):

Humaan groeihormoon (GH) is een metabool hormoon uit de epifyse van lange beenderen. Tekort hieraan geeft een verminderde inspanningscapaciteit, verhoogde vetmassa en een verminderde aerobe capaciteit (lage VO2 max). Recombinant HG en andere ‘GH-releasing enzymes’ verhelpen dit probleem. Het gebruik ervan is wijdverspreid, doch vergelijkende studies zijn afwezig gezien er meestal sprake is van een synergistisch effect door combinatiegebruik met AAS. GH gebruik is dan ook vaak geassocieerd met cardiomyopathie, hypertensie en hartfalen. Verder is ook oedeem, diabetes en acrale groei beschreven.
 
Insulin-like growth factor-1 (IGF-1) activatie stimuleert het spieranabolisme en zorgt voor de proliferatie en differentiatie van spiercellen. IGF-1 gebruik is geassocieerd met hypoglycemie, epilepsieaanvallen, kaakpijn, spierpijn, oedemen, hoofdpijn, vergrote lever en nieren en leverfunctiestoornissen. De injectieplaats vertoont vaak erytheem (roodheid) en verhoogde opstapeling van lokaal vet (lipohypertrofie).
 
Insuline staat ook op de dopinglijst. Het gebruik kan het recuperatievermogen bevorderen door een verhoogde instroom van suikers en aminozuren in de skeletspier. Dit resulteert in een versnelde lipogenese met inhibitie van de vrije vetzuur vrijlating, voornamelijk bij duursport. Het gevolg is een toename van adipositas en dus gewicht, wat dan weer niet interessant is in veel sporten. Ernstige hypoglycemieën kunnen leiden tot coma, epilepsie en dood. Bovendien kan een slechts matige hypoglycemie resulteren in neuroglycopenie, een tekort aan suikers in de hersenen met verwardheid, slaperigheid, tachycardie, angstzweten en tremor tot gevolg.
 
Erythropoietin (EPO) en afgeleiden reguleren de rode bloedcel productie en beïnvloeden op deze manier gunstig de zuurstoftoevoer bij een invidividu. EPO stimulerende agentia worden het vaakst gebruikt in duursport. Nadelig is echter de verhoging van de bloedviscositeit en dus ook risico op trombose, cardiovasculaire events en stroke. Tevens is hypertensie beschreven.
 

Minder onder de aandacht, maar ons inziens veel belangrijker, zijn de nadelige korte en lange termijn effecten van deze producten

 

Conclusie:

Het gebruik van prestatie bevorderende middelen zorgt voor een hogere spieraanmaak en een verhoogd uithoudingsvermogen. Derhalve is dit strafbaar in competitieverband. Minder onder de aandacht, maar ons inziens veel belangrijker, zijn de nadelige korte en lange termijn effecten van deze producten. Ondanks de beperkte evidentie treed na gebruik niet alleen ter hoogte van de skeletspier, maar ook ter hoogte van de hartspier een duidelijke remodeling op. Deze kan mogelijks kwaadaardige gevolgen hebben met zelfs plotse dood tot gevolg, zeker bij sporters met een genetische voorbeschiktheid. Studies zijn echter beperkt gezien deze vaak niet ethisch zijn en het gebruik vaak heimelijk is met frequent combinatiegebruik. Desalniettemin worden dergelijke stimulantia afgeraden en dient bij gebruik een strikte medische follow-up overwogen te worden.
 

Bronnen

1. Harrison G. Pope, Jr., Ruth I. Wood, Alan Rogol, Fred Nyberg, Larry Bowers, and Shalender Bhasin. Adverse Health Consequences of Performance-Enhancing Drugs: An Endocrine Society Scientific Statement. Endocr Rev. 2014 Jun; 35(3): 341–375.
2. Peter J. Angell, Tevfik F. Ismail, Andrew Jabbour,·Gillian Smith, Annette Dahl, Ricardo Wage Greg Whyte,·Daniel J. Green Sanjay Prasad, Keith George. Ventricular structure, function, and focal fibrosis in anabolic steroid users: a CMR study. Eur J Appl Physiol 2014; 2820-2
3. Kristopher S. Cunningham, Danna A. Spears, and Melanie Care. Evaluation of cardiac hypertrophy in the setting of sudden cardiac death. Forensic Sci Res. 2019; 4(3): 223–240.
4. Lindsey J. Anderson, Jamie M. Tamayose, and Jose M. Garcia. Use of Growth Hormone, IGF-I, and Insulin for Anabolic Purpose: Pharmacological Basis, Methods of Detection, and Adverse Effects. Mol Cell Endocrinol. 2018 Mar 15; 464: 65–74.

Vind een expert

  • Karel Pardaens

  • Stefaan Machiels

    Huisarts
  • Jonas Massa

    Sportarts
  • Gerda Smets

    Sportarts
  • Johan Roeykens

  • Bert Vankerschaver

    Bert Vankerschaver

    Sportkinesitherapeut
  • Dana Neirinck

    Podoloog
  • Lianne De Mey

    Sportarts
  • Adelheid Steyaert

    Adelheid Steyaert

    Sportarts, Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Koen Nys

    Sportarts
  • Jo Vandersmissen

    Radioloog
  • Wouter Dierynck

    Sportarts
  • Jonas Docx

    Sportarts
  • Jan Vercammen

    Cardioloog
  • Wim Derave

    Bewegingswetenschapper
  • Baldwin Sondervan

    Baldwin Sondervan

    Sportkinesitherapeut
  • Peter Claeys

    Sportarts
  • Patrick Govaert

    Sportarts
  • Jens Van Akeleyen

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Johan Docx

    Sportarts
  • Wouter Van Den Broecke

    Orthopedisch chirurg
  • Hendrik Roobaert

    Sportarts
  • Daniel Baesberg

    Sportarts
  • Guy Peeters

    Sportarts
  • Eva De Mulder

    Podoloog
  • Leon Ghijselinck

    Sportarts
  • Sjors Pietermans

    Sjors Pietermans

    Huisarts, Sportarts
  • Chris Martens

    Orthopedisch chirurg
  • Benjamin Goris

    Kinesitherapeut
  • Dirk Van de Velde

    Sportarts
  • Bie Peremans

    Kinesitherapeut
  • Carmen Vanhaecke

    Sportarts
  • Bob Brouwers

    Huisarts
  • Gretel Descheemaeker

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Steven Bex

    Steven Bex

    Sportarts
  • Alain Schutjes

    Sportarts
  • Jean-Paul Pierreux

    Huisarts
  • Michel Herssens

    Cardioloog
  • Wilfried Colmonts

    Huisarts
  • Luc Fr. Janssens

    Sportarts
  • Filip Parmentier

    Sportarts
  • Leonie Geukens

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Koenraad Thuysbaert

    Sportarts
  • Michael Nicasi

    Michael Nicasi

    Trainer
  • Stephan Ilsbrouckx

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Guy Vandenhoven

    Sportarts
  • Sophie Lambrecht

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Sara Kempeneers

    Podoloog
  • Karl Brack

    Gynaecoloog
  • Joris Callens

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Dorien Meeusen

    Sportdiëtist
  • Kris Peeters

    Kris Peeters

    Sportarts
  • Annick Viaene

    Annick Viaene

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Marc Van Hauwermeiren

    Sportarts
  • Luc Roland

    Sportarts
  • Koen Scheerlinck
    Penningmeester

    Koen Scheerlinck

    Sportkinesitherapeut
  • Sofie Decamps

    Sportarts
  • Stefan Hooftman

    Sportarts
  • Peter Dieleman

    Sportarts
  • Jason Coldwell

    Kinesitherapeut, Sportkinesitherapeut
  • Vincent Metsers

    Huisarts, Sportarts
  • Marc Royackers

    Sportarts
  • Rik Derveaux

    Kinesitherapeut
  • Peter Germonpre

    Huisarts
  • Machteld Royackers

    Huisarts
  • Thierry Op de Beeck

    Sportarts
  • Steven Reyskens

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Voorzitter

    Inge De Ridder

    Sportdiëtist
  • Kevin Robson

    Trainer
  • Diëtist en Gedrags- & Mindsetspecialist

    Lieselot Wouters

    Diëtist, Sportdiëtist
  • Katja Van Oostveldt
    Sportarts

    Katja Van Oostveldt

    Sportarts
  • Luc Peeters

    Sportarts
  • Charlotte De Jonckheere

    Charlotte De Jonckheere

    Podoloog
  • Erik Van Lierde

  • Jan Boon

    Huisarts
  • Renaat Huysmans

    Sportarts
  • Jens Demanet

    Sportarts
  • Sportieq vzw - Gezond Sporten

  • Frederik Deconinck

    Bewegingswetenschapper
  • Luc Baeyens

    Sportarts, Gynaecoloog
  • Tomas Hannes

    Tomas Hannes

    Diëtist, Sportdiëtist, Bewegingsdeskundige, Trainer
  • Paul Meersman

    Sportarts
  • Georges Gillis

    Sportarts
  • Mitch Malavolta

    Huisarts, Sportarts
  • Bart Vandewynckele

    Sportarts
  • Sofie Belis

    Sportarts
  • Jettie Tempels

    Sportarts
  • Jean-Paul Van der Sypt

    Sportarts
  • Marianne Brabers

    Sportdiëtist
  • Joost Blontrock

    Sportarts
  • Peter Lagrou

    Sportarts
  • Kris Claes

    Kinesitherapeut
  • Angelique Veracx

    Angelique Veracx

    Osteopaat
  • Ben Corteville

    Cardioloog
  • Carl De Crée

    Sportarts, Endocrinoloog, Bewegingswetenschapper, Trainer, Andere
  • Bart Gadeyne

    Sportarts
  • Leysen Joppe

    Leysen Joppe

    Diëtist, Sportdiëtist
  • Lander Dewitte

    Huisarts, Sportarts
  • Dirk Van Genechten

    Sportarts
  • Nathalie Odeur

    Huisarts
  • Ondervoorzitter

    Stijn Bogaerts

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Kristof Ryheul

    Kristof Ryheul

    Trainer
  • Antoine Lutin

    Antoine Lutin

    Kinesitherapeut
  • Eddy Spans

    Sportarts
  • Herwig Vergucht

    Sportkinesitherapeut
  • Peter Wieme

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Peter Muylaert

    Sportarts
  • Dries Dieusaert

    Huisarts, Sportarts
  • Jan Verstuyft

    Sportarts
  • Ellen Beuckelaers

    Orthopedisch chirurg
  • Luc Itterbeek

    Sportarts
  • Frederik Ponet

    Sportarts
  • Torsten Wauters

    Torsten Wauters

    Sportarts
  • Julien Ryckeboer

    Kinesitherapeut
  • Inge Bru

    Sportarts, Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Kurt Heldenbergh

    Sportarts
  • Margaux Stevens

    Margaux Stevens

    Podoloog
  • Pascal De Smet

    Huisarts
  • Frank De Winter

    Sportarts
  • Jan Wanten

    Sportarts
  • Roel Jacobs

    Roel Jacobs

    Kinesitherapeut, Sportkinesitherapeut
  • Jos Vandevenne

    Sportarts
  • Kelly Cauwenbergh

    Kelly Cauwenbergh

    Diëtist, Sportdiëtist, Bewegingsdeskundige, Trainer
  • Dokter Jonas Wilms BV

    Huisarts, Sportarts
  • Yves Van Doninck

    Sportarts
  • BVBA Samcon

  • Jago Van Soom

    Jago Van Soom

    Sportarts
  • Reinout Van Schuylenbergh

    Reinout Van Schuylenbergh

    Bewegingswetenschapper, Trainer
  • Maarten Cox

    Sportarts
  • Annelies Harnie

    Sportarts
  • Mark Van Craenenbroeck

    Kinesitherapeut
  • Jan Van Meirhaeghe

    Jan Van Meirhaeghe

    Orthopedisch chirurg
  • Anja Van de Putte

    Huisarts
  • Marc Schiltz

  • Sam Vermeire

    Sportarts
  • Gert Droessaert

    Kinesitherapeut, Sportkinesitherapeut
  • Guy De Schutter

    Sportarts
  • Jolien Vanendert

    Sportdiëtist
  • Liesbeth Stulens

    Huisarts
  • Jan Notredame

    Kinesitherapeut
  • Henry Carlier

    Sportarts
  • Annelies Van Erck

    Sportarts, Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Sportarts

    Joris De Win

    Sportarts
  • Dieter Vercaigne

    Sportkinesitherapeut
  • Barbara Vandenbussche

    Barbara Vandenbussche

    Kinesitherapeut
  • Bram Debaene

    Sportarts
  • Hugo Debouvere

    Huisarts
  • Koen Pansaers

    Sportarts
  • Benedicte Heyndrickx

    Cardioloog
  • Stefan Smits

    Sportarts
  • Nick Hiltrop

    Cardioloog
  • Ellen Van Puyvelde

    Ellen Van Puyvelde

    Sportarts
  • Karel De Crem

    Sportarts
  • Steven Platteaux

    Sportarts
  • Willy Coosemans

  • Filip Noe

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Bruno Vanhecke
    Secretaris

    Bruno Vanhecke

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Francis Lemmens

    Sportarts
  • Guido Van Hirtum

    Sportarts
  • Werner Vleugels

    Huisarts, Sportarts
  • Eddy Van Keerberghen

    Sportarts
  • Pieter Volcke

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Raf Coremans

    Huisarts, Sportarts
  • Vik Corstjens

    Sportarts
  • Jasper Van Criekinge

    Sportarts
  • Marleen Lootens

    Sportarts
  • Peter Plessers

  • Bruno Van Hoecke

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Hans Jaspers

    Radioloog
  • Eric Vandeputte

    Sportarts
  • Hamza Laamarti

    Diëtist
  • Jos Benders

    Sportarts
  • Nick Baelde

    Radioloog
  • Jan Pieter Outtier

    Sportarts
  • Dr Colmonts Wilfried BV

    Wilfried Colmonts

    Sportarts
  • Tom Smolders

    Huisarts
  • John Roosen

    Cardioloog
  • Johan Pierret

    Sportarts
  • Denis Jaeken

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Dominique Devriese

    Dominique Devriese

    Kinesitherapeut, Osteopaat
  • Frédéric Van Burm

    Frédéric Van Burm

    Osteopaat
  • Elke Van den Steen

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Karolien Meersman

    Sportarts
  • Luk Buyse
    Huisarts, Sportarts

    Luk Buyse

    Huisarts, Sportarts
  • Marc Hemeryck

    Sportarts
  • Michel D'Hollander

    Huisarts
  • Annik Bosmans

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Marianne Cuyvers

    Sportdiëtist
  • Ria Vanderstraeten

    Sportdiëtist
  • Frank Pauwels
    Voorzitter

    Frank Pauwels

    Sportarts
  • Dirk Gyselinck

    Sportarts
  • Maries Aertgeerts

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Johan Matthijs

    Huisarts
  • Inge D'eer

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Mieke Van Vlaenderen

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Johan Haegeman

    Sportarts
  • Myriam Willems

    Kinesitherapeut
  • Dieter De Clercq

    Sportarts
  • Dirk De Mey

    Kinesitherapeut
  • Guy Vanhees

    Sportarts
  • Kristof Peeters

    Huisarts, Sportarts
  • Cedric Arijs
    Psycholoog, Sportpsycholoog

    Cedric Arijs

    Psycholoog, Sportpsycholoog
  • Pascal Wernaers

    Orthopedisch chirurg
  • Sven Aertgeerts

    Sportarts
  • Michel De Bruyne

    Sportarts
  • Piet Bouquillon

    Sportarts
  • Toon Goossens

    Sportarts
  • Hans Talloen

    Sportarts
  • Kris Vanderlinden

    Sportarts
  • Peter De Naeyer

    Sportarts
  • John Ijzerman

    Sportarts
  • Ine Schops

    Podoloog
  • Mathieu Maroy

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Mileen De Vleeschhouwer

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Johan Wens

    Huisarts
  • Kathleen De Smet

    Kinesitherapeut
  • Jan Leire

    Sportarts
  • Sara Engels

    Gynaecoloog
  • Bastiaan Verstraete

    Huisarts, Sportarts
  • Jeroen Stappers

    Jeroen Stappers

    Sportarts, Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Ingrid Dekelver

    Sportarts, Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Steven Pauli

    Sportarts
  • Willy De Taellenaere

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Patrick Detemmerman

    Huisarts
  • Luus Tormans

    Podoloog
  • Alain Van Noorbeeck

    Sportarts
  • Henri Van Herpen

    Kinesitherapeut
  • Toon Cruyt

    Sportarts
  • Tyrone Devolder

    Huisarts
  • An Konings

    Sportarts
  • Wouter Eraly

    Sportarts, Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Nathalie Van de Vyver

    Huisarts
  • Dirk Devleeschouwer

    Sportarts
  • Ludovic Onkelinx

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Marc Bomans

    Kinesitherapeut
  • An De Busser

    An De Busser

    Diëtist
  • Ingrid Deweert

    Sportarts
  • Luc Vogelaers

    Huisarts
  • Ivan Ghillebert

    Huisarts
  • Michel Wynsberghe

    Kinesitherapeut, Trainer
  • Tina Lambrechts

    Diëtist, Sportdiëtist
  • Frederik Van Acker

    Sportarts
  • Jo Verschueren

    Jo Verschueren

    Kinesitherapeut
  • Guy Vermeiren

    Cardioloog
  • Gerrit De Loose

    Sportkinesitherapeut
  • Maarten Couturier

    Sportarts
  • Mathias Peeters

    Sportarts
  • Sportarts

    Rik De Kinderen

    Sportarts
  • Michèle Verhaest

    Sportarts
  • Ruth Vanderheyden

    Diëtist, Sportdiëtist
  • Robrecht Dhollander

    Huisarts
  • Marco Guidi

    Sportarts
  • Robin Vanhoudt

    Sportarts
  • Kris Demanet

    Sportarts
  • Trees Dooms

  • Philippe De Ryck

    Sportarts

Gerelateerde items

Beleid
Corona en kinderen.png

Laat kinderen zoveel mogelijk normaal sporten

Sporter Sportorganisatie Sportprofessional Nieuws Gezond Sporten Beleid Sportgeneeskunde Gezond Sporten
Training
Apneu

Apneutraining: Acute en chronische effecten op inspanningstolerantie

Sporter Artikel Training Training
Sportpsychologie
29.png

Gedeeld leiderschap in de sport: Waarom en hoe het kan werken

Sportprofessional Artikel Sportpsychologie
Sportgeneeskunde
ACL rupture.jpg

Voorste kruisbandruptuur: opereren of niet?

Sportprofessional Artikel Sportgeneeskunde
Sluiten