Wanneer je al een tijdje beweegt/sport en je hebt een behoorlijke basis, wil je graag meer verbeteren dan alleen je gezondheid. Je wil een écht doel stellen zoals bijvoorbeeld het lopen van een halve marathon of het fietsen van je eigen ronde van Vlaanderen. Om zo’n sportprestaties neer te zetten, moet je je lichaam hiernaar zo verantwoord mogelijk opbouwen. Een goed en geïndividualiseerd trainingsplan is een vereiste. Maar hoe stel je nu juist zo’n trainingsschema op? En wat zijn hierbij belangrijke zaken? Deze vragen worden hier beantwoord.
Als je net start met sporten lees je het best eerst Trainen voor beginners en Praktische trainingstips voor beginners. Tevens is het interessant de theorie achter zo’n trainingsplan te kennen: zie Verschillende trainingsprincipes.
Stappenplan trainingsschema:
STAP 1: Stel een haalbare doelstelling op
Allereerst moet je een doel opstellen dat voor jou haalbaar is. Een renner die slechts twee keer per week traint kan moeilijk verwachten dat hij even snel een berg opklimt als een gelijkwaardige renner die dubbel zoveel traint. Of als je nog maar net 5km kan lopen, kan je niet verwachten dat je over een maand al een marathon uitloopt. Geef jezelf de tijd om de vooropgestelde doelstelling te behalen, liever te veel dan te weinig. Een trage opbouw werkt veel effectiever op lange termijn.
Een goede doelstelling bevat vijf zaken: het is specifiek, meetbaar, acceptabel, realistisch en tijdsgebonden (volgens het SMART-principe). Is mijn doelstelling éénduidig? Onder welke voorwaarden is het doel bereikt? (dit kunnen afstanden of tijden zijn) Is dit doel haalbaar voor mij? Is mijn doel uitdagend, maar niet té? Wanneer moet ik het doel bereiken? Dit zijn verschillende vragen die je je kan stellen wanneer je je doel opstelt.
Het bepalen van een doel wordt door vele factoren beïnvloed zoals je trainingsachtergrond (Hoe lang kan ik nu al lopen? Hoe snel fiets ik 30km?) en je trainingsmogelijkheden (Hoeveel keer kan ik trainen per week? Hoe lang en wanneer?).
Je kan ook steeds tussendoelstellingen opstellen zodat je niet het gevoel hebt dat het behalen van je doel traag gaat. Dit motiveert je. Je hoofddoel kan bijvoorbeeld zijn dat je over drie maanden de 10 miles wil lopen, tussendoelstellingen kunnen dan zijn dat je na de eerste maand trainen 7km aan een stuk kan lopen en/of je op het einde van de tweede maand 10km binnen een bepaalde tijd. Dit kies je volledig zelf máár ook hierbij is het belangrijk dat deze tussendoelstellingen haalbaar zijn.
STAP 2: Toets deze doelstelling af aan je individuele mogelijkheden
Nadat je een haalbaar doel hebt in je hoofd, moet je nagaan of dit doel binnen je individuele mogelijkheden valt. Vaak heb je hiervan wel al een idee maar soms kan het interessant zijn dit toch eens te testen om op die manier zaken te weten te komen dat je niet zomaar kan weten. Het afnemen van een inspanningstest wordt aangeraden. Zo kan je enerzijds je individuele hartslagzones bepalen en anderzijds inschatten wat de mogelijkheden van jouw lichaam zijn: is mijn basis goed genoeg? Kan ik mijn anaerobe drempel nog opschuiven? Hoe snel moet ik lopen als ik mijn doel wil behalen?
Verder zorgt het volgen van een trainingsschema voor heel wat belasting van je lichaam en hoe je lichaam hierop reageert is voor iedereen verschillend. Je eigen lichaam goed kunnen inschatten is van groot belang. Je kan eventueel je fysieke fitheid laten testen in een sportmedisch onderzoek zodat je je lichaam zeker niet overbelast.
STAP 3: Hoe lang heb ik om mijn doel te bereiken en hoeveel keer kan ik trainen?
Wanneer je doelstelling is bepaalt en je kent je individuele mogelijkheden en hartslagzones, kan je starten met het uitschrijven van je trainingsplan. Eerst zet je op papier hoeveel weken je hebt om je trainingen op te bouwen en hoeveel keer per week en wanneer je juist zal kunnen trainen. Idealiter is dit minimaal drie maanden waarbij je drie tot vier keer per week traint, met steeds een dag rust tussen je trainingsdagen.
STAP 4: Hoe bouw ik mijn trainingsweken op en wanneer valt mijn recuperatieweek?
In de volgende stap kijk je week per week. Je werkt het best met de 3-1 cyclus waarin je drie weken na elkaar je trainingsomvang laat stijgen met maximaal 10%, gevolgd door een recuperatieweek waarbij je de trainingsomvang- en intensiteit sterk naar beneden schroeft tot ongeveer 30-50% van je vorige training. Deze herstelweek is ten eerste noodzakelijk voor je lichaam en ten tweede om je doel zo goed mogelijk te bereiken. De volgende week bouw je verder op op week drie van je cyclus.
Je trainingsomvang wordt bepaald door de duur en de intensiteit van je training. Idealiter bouw je in de eerste helft van je trainingen voornamelijk het volume op, om in het tweede deel de intensiteit op te bouwen. Indien je wil, kan je tevens kiezen om een taperweek in te bouwen. Zie hiervoor Taperen.
STAP 5: Verdeling van het trainingsvolume: richtlijnen van je sport
Hierna bepaal je in welke zones je hoeveel gaat trainen (ongeveer). Algemeen is dit ongeveer 70-75% basis, 5% drempel en 20-25% high-intensity. Deze verdeling is afhankelijk van hoeveel keer je kan trainen in de week aangezien je rekening moet houden met de supercompensatie van de trainingen: na een intensieve training moet je langer recupereren. Als je drie keer per week traint is één intensieve training ideaal, dan heb je nog voldoende tijd om te herstellen. Wanneer je vier à vijf keer per week traint, kan je gaan naar één of twee intensieve trainingen waarna je wederom voldoende rust.
Je gekozen discipline (de duur en de intensiteit ervan) bepalen eveneens de verdeling van je trainingsvolume:
- Als je bijvoorbeeld traint voor een marathon, zal je ongeveer 80% basis trainen en ongeveer 20% tussen je twee drempels. Je loopt je marathon namelijk aan een snelheid tussen je twee drempels dus het is niet nodig om veel te trainen op zeer hoge intensiteit.
- Bij het lopen van de 10 miles of een halve marathon heb je een goede anaerobe drempel nodig, dus zal je hierrond wat moeten trainen. De verdeling kan dan zijn 70% basis, 20% drempel en 10% hoog intensief.
STAP 6: Aan welke intensiteit leg ik welke training af?
Nadat je een idee hebt van de verdeling van je trainingsvolume en hoeveel trainingen je per week kan uitvoeren, kan je bepalen welke training wanneer valt. Hoeveel keer peer week train ik intensief? Wanneer vallen mijn lange duurtrainingen? Wanneer mijn korte? Hoe volgen deze trainingen op elkaar?
Bij deze verdeling hou je rekening met de supercompensatie. Herstel staat centraal in je trainingsschema. Zo wissel je het best een trainingsdag af met een rustdag. Wanneer dit niet mogelijk is, zijn het twee rustige trainingen die op elkaar volgen. Train nooit twee dagen na elkaar intensief! Hoe meer je traint per week, hoe korter je langste duurloop is.
STAP 7: Wat doe ik momenteel van training?
Nu kan je starten met het concreet invullen van je trainingen inzake duur en intensiteit. Allereerst stel je jezelf de vraag wat je op dit ogenblik van training doet. Dit vormt de basis van je schema. Als je bijvoorbeeld net hebt getraind om 10km te kunnen lopen dan is dit je eerste training.
STAP 8: Trainingen specifiek invullen: je langste duurtrainingen
Hierna bepaal je de duur van je langste duurtrainingen (EDT lang, dan EDT kort), waarbij je rekening houdt met je vooropgestelde trainingsomvang (maximaal wekelijks +10%). Je kan steeds extra info aan je trainingen toevoegen waar je op zal letten.
STAP 9: Trainingen specifiek invullen: je kortere trainingen
Als laatste vul je kortere en intensievere trainingen in. Bij deze trainingen is het van belang dat je zeker een opwarming en een cooling-down voorziet. Hoe dat je deze invult, kan je volledig zelf kiezen. Voor meer info hierover kijk bij Verschillende soorten trainingen.
STAP 10: Je trainingen steeds evalueren: aanpassingen & oplossingen
De kans dat je uitgeschreven trainingsplan bij de start van je trainingen identiek is aan je effectief uitgevoerde trainingsschema, is zeer klein. Bij het doorlopen van je schema stel je je dan ook flexibel op, pas je het schema aan waar nodig en zoek je oplossingen voor eventuele problemen. Enkele mogelijke situaties:
- Wanneer je merkt dat je schema te zwaar is, pas je het aan naar een lichtere opbouw.
- Als je ziek bent moet je het wat rustiger aan doen tijdens je training of rust je het best enkele dagen. Hierdoor zal je een kleine opbouw moeten toevoegen in je schema.
- Voel je tijdens het uitvoeren van een training dat je niet 100% bent, dan voer je de training uit binnen de mogelijkheden van je lichaam op die dag. Je overdoen heeft geen enkele zin.
- Door een bepaalde omstandigheid heb je een training niet kunnen uitvoeren. Als dit a ven toe eens gebeurt kan dit zeker geen kwaad en sla je die training over.
Al deze zaken hou je zo goed mogelijk bij. Na elke training schrijf je het best op hoe je je hier bij voelde en op welke manier je je training hebt aangepast – indien dit nodig was. Zo leer je ook bij voor je volgend schema. Verwijder zeker niet je oorspronkelijk trainingsplan, maar schrijf je aanpassingen bijvoorbeeld in een andere kleur zodat je kan zien welke veranderingen je hebt doorgevoerd en waarom. Je gevoelens kan je op een ander papier schrijven, je kan eventueel werken met een schaal: 10 helemaal uitgeput t.e.m. 0 helemaal niet uitgeput.
Wanneer het je eerste zelfopgestelde trainingsschema is, kan je bijvoorbeeld tweewekelijkse tussenevaluaties doen waarbij je de mogelijke problemen en oplossingen evalueert, alsook aanpassingen die je niet hebt doorgevoerd maar dit toch achteraf beter leek. Je denkt dan na over zaken zoals wat je zou doen in geval van een blessure of ziekte en hoe je ervoor zorgt dat je gemotiveerd blijft? Op deze manier kom je niet voor verassingen te staan als het zo ver is.
Richtlijnen trainingsschema samengevat
Hier vind je nog eens een korte opsomming van de belangrijkste zaken waarmee je rekening moet houden als je een trainingsplan opstelt.
- Stel een haalbaar doel op
- Bepaal je eigen hartslagzones/intensiteitszones
- Maak gebruik van de 3-1 cyclus: 3 weken opbouwen en 1 week recuperatie
- Verhoog de trainingsomvang met maximaal 10%
- Verdeling trainingsvolume: ±70-75% basis, ± 5% drempel, ±20-25% hoog intensief
- Herstel staat centraal
- Idealiter wissel je één dag training af met één à twee dagen rust
- Train nooit twee dagen na elkaar intensief en laat zo’n training volgen door een dag rust of een recuperatietraining
- Luister naar je lichaam: wanneer een training niet lukt forceer je niet of stop
- Evalueer steeds je trainingen en pas aan waar nodig
Hier vind je enkele voorbeelden van trainingsschema’s terug die zijn opgesteld voor specifieke prestatiedoelstellingen zoals het lopen van 10km of het beklimmen van de Mont Ventoux, dit voornamelijk voor lopers en wielrenners.
