Advies rond koppen in het voetbal

Advies rond koppen in het voetbal

Gezond Sporten is een multidisciplinaire vereniging die zoveel mogelijk (para)medische professionals uit de sportgeneeskunde in de brede zin van het woord wil samenbrengen om gezond sporten in Vlaanderen wetenschappelijk verantwoord te promoten. Wij staan zowel open voor verenigingen als voor sportmedische professionals die zich op individuele basis willen engageren binnen Gezond Sporten.
Sporter Sportorganisatie Sportprofessional Artikel Nieuws Beleid Blessurepreventie Training Sportgeneeskunde Gezond Sporten Gezond Sporten Voetbal Blessurepreventie Training

Als een voetbal het hoofd raakt — bij volwassen voetballers gebeurt dat gemiddeld zes tot twaalf keer per wedstrijd, met een balsnelheid van zo’n 80 kilometer per uur — dan worden de uitlopers van de hersencellen samengedrukt en weer uitgerekt. Hoe erg moeten we dat vinden en wat valt eraan te doen? De vereniging van Sport- en Keuringsartsen (SKA) en Gezond Sporten Vlaanderen komen met vijf concrete voorstellen, uit voorzorg.


Wat is de aanleiding voor de huidige beroering?

In oktober vorig jaar publiceerde het Amerikaanse vakblad New England Journal of Medicine (NEJM), een van de beste medische tijdschriften ter wereld, een grote studie van de Schotse University of Glasgow over de gezondheid van voormalige voetbalprofs. In dat onderzoek werden de doodsoorzaken van bijna 8.000 gewezen profvoetballers vergeleken met die van ruim 23.000 overleden individuen uit de brede bevolking. De vergelijking toonde aan dat gewezen profs ongeveer 3,5 keer vaker dan de controlegroep waren overleden aan een zogenaamde ‘neurodegeneratieve aandoening’ – aftakeling van de hersencellen zoals bij parkinson en alzheimer.

De Schotse studie is de grootste in zijn soort tot nu toe. Ze toonde overigens ook aan dat voetballers minder vaak aan hart- en vaatziekten en sommige soorten kanker sterven, wat de stelling bevestigt dat een sportief leven in het algemeen duidelijke gezondheidsvoordelen biedt.

 

Ander onderzoek

Er zijn de laatste jaren wel meer studies verschenen over een mogelijk verband tussen contactsporten als voetbal en neurologische afwijkingen. In 2017 ontdekten artsen van de voetbalspelersvakbond FIFPro een link tussen hersenschuddingen en depressie. Duits onderzoek toonde een jaar later aan dat de hersenen van ex-profvoetballers minder grijze stof bevatten dan die van leeftijdsgenoten die geen contactsport hadden beoefend. Nog andere onderzoeken vonden kleine veranderingen in de hersenen na een reeks kopballen, maar die waren van voorbijgaande aard. Lijkschouwingen hebben intussen ook een specifieke vorm van dementie, chronische traumatische encefalopathie (CTE), aan het licht gebracht die opvallend vaak voorkomt bij gewezen contactsporters. Hoewel ondanks al die gegevens nog niet is bewezen dat koppen schadelijk is, zijn er minstens redenen om ongerust te zijn, met name bij kinderen.

 

De hersenen worden steeds belangrijker in de sportgeneeskunde

In de sportgeneeskunde en de sportwereld in het algemeen zien we de laatste jaren een tendens om meer rekening te houden met de kwetsbaarheid van de hersenen in de sport. In 2018 werd in Nederland zelfs een hersenschuddingskliniek voor voetballers geopend.

Vroeger was het woord ‘sportblessure’ synoniem voor een spier-, pees- of gewrichtsletsel. De sportgeneeskunde focuste vooral op wat er onder de nek gebeurde. Vandaag denken we ook aan het hoofd, en al helemaal als gaat het om jonge sporters, wier brein nog in volle ontwikkeling en daardoor extra gevoelig is. Zo worden hersenschuddingen in het voetbal en de jeugdsport in het algemeen nu al wat ernstiger genomen dan tien jaar geleden.

 

Nog veel vragen

Extra onderzoek blijft noodzakelijk, want er blijven nog veel vragen. Is de boosdoener vooral de opeenstapeling van de talloze, lichtere hersenschokken die een brein tijdens het koppen ondergaat gedurende een voetbalcarrière, of moeten we eerder kijken naar de hoofd-hoofd- of hoofd-elleboogbotsingen die zich kunnen voordoen tijdens kopduels, en die zeldzamer maar veel impactvoller zijn dan het gewone koppen tegen een bal? Of is het de combinatie van talrijke lichte en enkele hardere botsingen die dementie kan veroorzaken? En hoe zwaar wegen kleine of grote hersentrauma’s die tijdens de jeugd werden opgelopen?

           

Maatregelen

De studie in de NEJM heeft alvast gevolgen. Zo hebben de Engelse, Schotse en Ierse voetbalbonden nu beslist het koppen te verbieden tijdens trainingen van voetballertjes tot 12 jaar. Bij ons werd enkele jaren geleden ook al een maatregel genomen: het ingooien is afgeschaft voor jonge spelers tot 9 jaar. Het is immers vooral na een inworp dat er in het jeugdvoetbal wordt gekopt.

De vraag is of de voorzorgsmaatregelen in binnen- en buitenland effectief zijn. Voor sommigen gaan ze te ver. Zij vinden dat koppen bij het voetbal hoort en dat daar nu eenmaal risico’s aan verbonden zijn. Anderen oordelen dan weer dat de huidige maatregelen niet ver genoeg gaan en wijzen erop dat je met de hersenen nooit voorzichtig genoeg kunt zijn. De vereniging voor Sport- en Keuringsartsen (SKA) en haar koepelorganisatie ‘Gezond Sporten Vlaanderen’ zitten in het tweede kamp.

  • MAATREGEL 1: Verbied koppen onder 14 jaar

SKA en Gezond Sporten Vlaanderen pleiten ervoor het koppen tijdens wedstrijden te verbieden voor alle jeugdvoetballers tot 14 jaar. Wij hebben dus een ander advies dan wat aan de andere kant van het Kanaal is beslist.

De leeftijdsgrens van 14 jaar is niet uit de lucht gegrepen. Een belangrijk aspect bij het koppen is namelijk de ontwikkeling van de schouder- en nekspieren die ervoor zorgen dat het hoofd en de hersenen tijdens het koppen niet heen en weer slingeren maar stabiel blijven. Een kinderhoofd is groter en zwaarder in verhouding tot het hele lichaam dan het hoofd van een volwassene. Met het opgroeien verbetert die verhouding. Vanaf de puberteit zien we, met name bij jongens, een snelle uitbreiding en versteviging van de spiervezels.

  • MAATREGEL 2: Oefen de sprongtechniek

Ook belangrijk is de sprongtechniek. Hoe beter jongeren die techniek beheersen, hoe lager het risico dat ze tijdens kopduels met de hoofden tegen elkaar botsen. Voetballers moeten wat ons betreft hun kop- en springtechniek vanaf de jongste leeftijdscategorieën oefenen, niet tijdens wedstrijden maar op training, onder gecontroleerde omstandigheden en met lichtere of zachtere ballen, zodat ze rond hun 14de klaar en sterk genoeg zijn om ook tijdens wedstrijden met normale ballen te kunnen koppen zonder averij op te lopen.

  • MAATREGEL 3: Geen kleinere maar lichtere ballen

Over ballen gesproken; ook daar is nog marge voor verbetering. Het is uiteraard goed dat kinderen met een lichtere bal voetballen, maar het is niet logisch dat die bal vaak ook kleiner is. Hoe kleiner de bal, hoe kleiner het oppervlak waarover de impact van contact met het hoofd wordt verspreid. Kinderen zouden dus met een even grote maar lichtere bal moeten voetballen. Dat geldt ook als ze niet meer zouden koppen, want een bal kan ook per ongeluk in het gezicht of tegen een hoofd belanden.

  • MAATREGEL 4: Beteugel de blinde roekeloosheid van kopbalduels

Nog een andere stap die de nationale en internationale voetbalinstanties kunnen zetten, is hun scheidsrechters aanmanen veel strenger op te treden tegen kopbalduels waarbij voetbalhoofden tegen elkaar, een elleboog of een schouder knallen. De blinde roekeloosheid waarmee dat vaak gepaard gaat, moet systematisch worden benoemd en bestraft, net zoals dat bij al te driest uitgevoerde tackles gebeurt (of zou moeten gebeuren). We gruwen allemaal van de aanblik van een open scheenbeenbreuk, maar verborgen hersenschade lijkt ons minder te deren.

Ook trainers en commentatoren moeten al te heftige kopbalduels categorisch afkeuren. Tot nu toe worden ernstige hoofdblessures als gevolg van agressieve kopbalduels nog vaak weggezet als ‘collateral damage’: spijtige maar onopzettelijke incidenten die ‘nu eenmaal bij het voetbal horen’.

Het springtraject in de richting van een vallende bal moet zo verticaal mogelijk zijn en de ellebogen moeten daarbij maximaal onder de schouders worden gehouden. Nu wordt het heel normaal gevonden dat voetballers zichzelf diagonaal en met zwaaiende inzet van al hun ledematen richting bal katapulteren. Dat verhoogt uiteraard het risico op gevaarlijke botsingen en letsels, niet alleen van het hoofd maar ook van de rug en de nieren. Vaak trachten spelers tijdens het opveren met een hand of elleboog op de schouders van hun opponent te leunen. Ook op die manier treffen ze vaak, gewild of ongewild, het hoofd. Het is duidelijk dat voetballers zich dringend moeten leren intomen op dat gebied. De scheidsrechters horen daar streng op toe te zien.

  • MAATREGEL 5: Mogelijke hersenschudding? Niet meer spelen!

De redenering dat hersenletsels een risico als een ander zijn in het voetbal, loopt mank. De hersenen zijn veruit ons belangrijkste orgaan en vormen de zetel van leven en dood. Gewrichten, botten en zelfs het hart kunnen na een malheur nog vaak gered of hersteld worden, maar als ons brein averij oploopt, dan heeft dat in veel gevallen levenslang gevolgen, ook lang na de sportcarrière dus. De Schotse studie en de maatregelen van de Britse voetbalbonden herinneren ons daaraan.

Gelukkig is er intussen al iets meer aandacht voor hersenschuddingen. Zo beseffen steeds meer trainers en verzorgers dat het levensgevaarlijk is om een speler met een mogelijke hersenschudding opnieuw het veld op te sturen. Toch zien we het nog te vaak gebeuren dat voetballers na een zware hoofdbotsing toch weer het veld op mogen. Kinderen zijn extra gevoelig voor hersenschuddingen.

 

Hersenschudding in de sport 

Bij een hersenschudding worden je hersenen letterlijk geschud. Het brein ‘drijft’ in hersenvocht en door de wet van de traagheid botsen ze eerst tegen de binnenwand van de schedel aan de kant van de klap. Meteen daarna smakken ze tegen de overkant. De eerste smak is de ‘coup’ en de tweede de ‘contrecoup’. Dat verklaart waarom sporters na een slag of botsing soms (ook) pijn hebben aan de andere kant dan die van de impact.

Als een bewegend voorwerp in contact komt met een min of meer stabiel hoofd — een voetbal of hockeybal die tegen het hoofd van een speler vliegt bijvoorbeeld — dan zien we vooral coupletsels. Als het hoofd zelf tegen een stilstaand object ‘vliegt’ — een voetballer die tegen de reclameborden glijdt of een wielrenner die op het asfalt belandt — dan komen vaker contrecoupletsels voor. Dikwijls is het een combinatie van beide.

 

Hoe herken je een hersenschudding?

Is een sporter na een val of botsing misselijk, suf, duizelig, verward of overgevoelig voor licht, dan heeft hij of zij misschien een hersenschudding. Stop dan meteen. Loopt de sporter tijdens dezelfde sportsessie een tweede hersenschudding zou op, dan kan dat levensgevaarlijk zijn! Als een sporter na een hard contact het bewustzijn verliest, hoe kortstondig ook, dan moet er altijd een controle door een arts plaatsvinden. De eerste 24 uur moet de patiënt goed in de gaten houden en ’s nachts om de 3 uur wakker worden gemaakt, om te checken of alles in orde is. Soms duiken de symptomen namelijk pas uren later op. Mogelijk is er dan sprake van een langzame hersenbloeding.

Vind een expert

  • Inge D'eer

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Stephan Ilsbrouckx

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Pascal De Smet

    Huisarts
  • Stijn Delputte

    Sportarts
  • Ben Corteville

    Cardioloog
  • Alain Van Noorbeeck

    Sportarts
  • Jean-Paul Pierreux

    Huisarts
  • Lander Vanhee

    Sportarts
  • Wouter Eraly

    Sportarts, Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Marc Bomans

    Kinesitherapeut
  • Bram Debaene

    Sportarts
  • Vincent Metsers

    Huisarts, Sportarts
  • Adelheid Steyaert

    Adelheid Steyaert

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Kevin Robson

    Trainer
  • Toon Goossens

    Sportarts
  • Frédéric Van Burm

    Frédéric Van Burm

    Osteopaat
  • Lianne De Mey

    Sportarts
  • Willy Coosemans

  • Reinout Van Schuylenbergh

    Reinout Van Schuylenbergh

    Bewegingswetenschapper, Trainer
  • Ann Gillis

  • Mieke Van Vlaenderen

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Luc Fr. Janssens

    Sportarts
  • Nick Baelde

    Radioloog
  • Michèle Verhaest

    Sportarts
  • Philippe De Ryck

    Sportarts
  • Peter Lagrou

    Sportarts
  • Luc Peeters

    Sportarts
  • Wouter Peters

    Huisarts, Sportarts
  • Guy Vanhees

    Sportarts
  • Joost Blontrock

    Sportarts
  • Steven Bex

    Steven Bex

    Sportarts
  • Dirk Devleeschouwer

    Sportarts
  • Jo Verschueren

    Jo Verschueren

    Kinesitherapeut
  • Peter Dieleman

    Sportarts
  • Pascale Berghmans

    Sportdiëtist, Bewegingsdeskundige, Andere
  • Nathalie Van de Vyver

    Huisarts
  • Luc Itterbeek

    Sportarts
  • Dr Colmonts Wilfried BV

    Wilfried Colmonts

    Sportarts
  • Bert Vankerschaver

    Bert Vankerschaver

    Sportkinesitherapeut
  • Mathieu Maroy

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Machteld Royackers

    Huisarts
  • Liesbeth Stulens

    Huisarts
  • Ria Vanderstraeten

    Ria Vanderstraeten

    Sportdiëtist
  • Sophie Lambrecht

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Mathias Peeters

    Sportarts
  • Annick Viaene

    Annick Viaene

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Steven Pauli

    Sportarts
  • Gert Van Deurzen

    Kinesitherapeut
  • Fabienne Van De Steene

    Sportkinesitherapeut
  • Koen Scheerlinck
    Penningmeester

    Koen Scheerlinck

    Sportkinesitherapeut
  • Bob Brouwers

    Huisarts
  • Sofie Belis

    Sportarts
  • Jozef Vermylen

    Cardioloog
  • Jan Van Meirhaeghe

    Orthopedisch chirurg
  • Stefan Hooftman

    Sportarts
  • Vik Corstjens

    Sportarts
  • Dirk De Mey

    Kinesitherapeut
  • Bie Peremans

    Kinesitherapeut
  • Jonas Docx

    Sportarts
  • Sportarts

    Rik De Kinderen

    Sportarts
  • Luc Roland

    Sportarts
  • Marco Guidi

    Sportarts
  • Marianne Cuyvers

    Sportdiëtist
  • Steven Platteaux

    Sportarts
  • Luus Tormans

    Podoloog
  • Peter Muylaert

    Sportarts
  • Yves Van Doninck

    Sportarts
  • Jean-Paul Van der Sypt

    Sportarts
  • Marleen Lootens

    Sportarts
  • Stijn Bogaerts
    Ondervoorzitter

    Stijn Bogaerts

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Koenraad Thuysbaert

    Sportarts
  • Ellen Van Puyvelde

    Ellen Van Puyvelde

    Sportarts
  • Willy Platteeuw

    Sportarts
  • Nathalie Odeur

    Huisarts
  • Hugo Debouvere

    Huisarts
  • Jan Notredame

    Kinesitherapeut
  • Filip Noe

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Guy Vandenhoven

    Sportarts
  • Eric Vandeputte

    Sportarts
  • Paul Meersman

    Sportarts
  • Jan Boon

    Huisarts
  • Cedric Arijs
    Psycholoog, Sportpsycholoog

    Cedric Arijs

    Psycholoog, Sportpsycholoog
  • Pascal Wernaers

    Orthopedisch chirurg
  • Werner Vleugels

    Huisarts, Sportarts
  • Johan Haegeman

    Sportarts
  • Tyrone Devolder

    Huisarts
  • Dominique Devriese

    Dominique Devriese

    Kinesitherapeut, Osteopaat
  • Maarten Couturier

    Sportarts
  • Jettie Tempels

    Sportarts
  • Peter Germonpre

    Huisarts
  • Leonie Geukens

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Toon Cruyt

    Sportarts
  • Steven Reyskens

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Jens Van Akeleyen

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Guy Peeters

    Sportarts
  • Hans Talloen

    Sportarts
  • Jago Van Soom

    Jago Van Soom

    Sportarts
  • Koen Pansaers

    Sportarts
  • Willy De Taellenaere

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Gretel Descheemaeker

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Jan Wanten

    Sportarts
  • Wilfried Colmonts

    Huisarts
  • Elke Van den Steen

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Frank Pauwels
    Voorzitter

    Frank Pauwels

    Sportarts
  • Gerrit De Loose

    Sportkinesitherapeut
  • Pieter Volcke

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Kris Demanet

    Sportarts
  • Robrecht Dhollander

    Huisarts
  • Michael Nicasi

    Michael Nicasi

    Trainer
  • Benjamin Goris

    Kinesitherapeut
  • Bruno Van Hoecke

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Jo Vandersmissen

    Radioloog
  • Frederik Van Acker

    Sportarts
  • Myriam Willems

    Kinesitherapeut
  • Kristof Peeters

    Sportarts
  • Dries Dieusaert

    Sportarts
  • Karolien Meersman

    Sportarts
  • Frederik Deconinck

    Frederik Deconinck

    Bewegingswetenschapper
  • Julien Ryckeboer

    Kinesitherapeut
  • Patrick Detemmerman

    Huisarts
  • An Konings

    Sportarts
  • Frederik Ponet

    Sportarts
  • Johan Roeykens

  • BV Huisartsenpraktijk De Vaart

    Sportarts
  • Bastiaan Verstraete

    Huisarts, Sportarts
  • Peter Wieme

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Bart Gadeyne

    Sportarts
  • Baldwin Sondervan

    Baldwin Sondervan

    Sportkinesitherapeut
  • Jens Demanet

    Sportarts
  • Marc Van Hauwermeiren

    Sportarts
  • Charlotte De Jonckheere

    Charlotte De Jonckheere

    Podoloog
  • Kris Claes

    Kinesitherapeut
  • Voorzitter

    De Ridder Inge

    Sportdiëtist
  • Antoine Lutin

    Antoine Lutin

    Kinesitherapeut
  • BVBA Samcon

  • Annelies Harnie

    Sportarts
  • Ellen Beuckelaers

    Orthopedisch chirurg
  • Luc Van Landschoot

    Kinesitherapeut
  • Kathleen De Smet

    Kinesitherapeut
  • Karel Pardaens

  • Dieter De Clercq

    Sportarts
  • Herlinde Bossaert

    Sportarts
  • Ludovic Onkelinx

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Trees Dooms

  • Alain Schutjes

    Sportarts
  • Filip Parmentier

    Sportarts
  • Jasper Van Criekinge

    Sportarts
  • Guy De Schutter

    Sportarts
  • Wouter Van Den Broecke

    Orthopedisch chirurg
  • Mark Van Craenenbroeck

    Kinesitherapeut
  • John Ijzerman

    Sportarts
  • Marc Royackers

    Sportarts
  • Jan Vercammen

    Cardioloog
  • Stefan Smits

    Sportarts
  • Marianne Brabers

    Sportdiëtist
  • Ruth Vanderheyden

    Ruth Vanderheyden

    Diëtist, Sportdiëtist
  • Wim Derave

    Bewegingswetenschapper
  • Robin Vanhoudt

    Sportarts
  • Angelique Veracx

    Angelique Veracx

    Osteopaat
  • Daniel Baesberg

    Sportarts
  • Frank De Winter

    Sportarts
  • Dirk Gyselinck

    Sportarts
  • Sam Vermeire

    Sportarts
  • Francis Lemmens

    Sportarts
  • Karel De Crem

    Sportarts
  • Jan Leire

    Sportarts
  • Koen Nys

    Sportarts
  • Ine Schops

    Podoloog
  • Eddy Spans

    Sportarts
  • Henri Van Herpen

    Kinesitherapeut
  • Carl De Crée

    Sportarts, Endocrinoloog, Bewegingswetenschapper, Trainer, Andere
  • Marc Schiltz

  • Johan Matthijs

    Huisarts
  • Katja Van Oostveldt
    Sportarts

    Katja Van Oostveldt

    Sportarts
  • Jos Vandevenne

    Sportarts
  • Renaat Huysmans

    Sportarts
  • Andreas Goddeeris

    Sportarts
  • Peter Plessers

  • Peter De Naeyer

    Sportarts
  • Tom Teulingkx

    Sportarts
  • Bruno Vanhecke
    Secretaris

    Bruno Vanhecke

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Lander Dewitte

    Huisarts, Sportarts
  • Kris Vanderlinden

    Sportarts
  • Tina Lambrechts

    Diëtist, Sportdiëtist
  • Annik Bosmans

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Margaux Stevens

    Margaux Stevens

    Podoloog
  • Dieter Vercaigne

    Sportkinesitherapeut
  • Chris Martens

    Orthopedisch chirurg
  • Michel De Bruyne

    Sportarts
  • Benedicte Heyndrickx

    Cardioloog
  • Michel D'Hollander

    Huisarts
  • Sportarts

    Joris De Win

    Sportarts
  • Kristof Ryheul

    Kristof Ryheul

    Trainer
  • Eva De Mulder

    Podoloog
  • Kris Peeters

    Kris Peeters

    Sportarts
  • Inge Bru

    Sportarts, Fysisch arts / Revalidatie arts
  • An De Busser

    An De Busser

    Diëtist
  • Michel Creemers

    Huisarts
  • Johan Wens

    Huisarts
  • Stefaan Machiels

    Huisarts
  • Ingrid Deweert

    Sportarts
  • Hans Jaspers

    Radioloog
  • Bart Vandewynckele

    Sportarts
  • Annelies Van Erck

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Maarten Cox

    Sportarts
  • Sara Kempeneers

    Podoloog
  • Erik Van Lierde

  • Dirk Van de Velde

    Sportarts
  • Piet Bouquillon

    Sportarts
  • Ignace Verscheure

    Sportarts
  • Jos Benders

    Sportarts
  • John Roosen

    Cardioloog
  • Guido Van Hirtum

    Sportarts
  • Carmen Vanhaecke

    Sportarts
  • Torsten Wauters

    Torsten Wauters

    Sportarts
  • Wouter Dierynck

    Sportarts
  • Karl Brack

    Andere arts-specialist
  • Anja Van de Putte

    Huisarts
  • Leon Ghijselinck

    Sportarts
  • Jeroen Stappers

    Jeroen Stappers

    Sportarts
  • Jempi Wilssens

  • Jan Pieter Outtier

    Sportarts
  • Jolien Vanendert

    Sportdiëtist
  • Maaike Polspoel

    Diëtist, Sportdiëtist
  • Luc Baeyens

    Sportarts
  • Guy Vermeiren

    Cardioloog
  • Dana Neirinck

    Podoloog
  • Henry Carlier

    Sportarts
  • Rik Derveaux

    Kinesitherapeut
  • jana stevens

    Podoloog
  • Gerda Smets

    Sportarts
  • Lize Vaes

    Lize Vaes

    Huisarts, Sportarts
  • Ivan Ghillebert

    Huisarts
  • Verhaegen Stijn

    Sportarts
  • Nick Hiltrop

    Cardioloog
  • Ingrid Dekelver

    Sportarts, Fysisch arts / Revalidatie arts
  • michel herssens

    Cardioloog
  • Gezond Sporten Vlaanderen

  • Luc Vogelaers

    Huisarts
  • Thierry Op de Beeck

    Sportarts
  • Kurt Heldenbergh

    Sportarts
  • Patrick Govaert

    Sportarts
  • Marc Hemeryck

    Sportarts
  • Hendrik Roobaert

    Sportarts
  • Joris Callens

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Noegroho Handojo

    Radioloog
  • Renaat Huysmans

    Huisarts, Sportarts
  • Johan Docx

    Sportarts
  • Denis Jaeken

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Luk Buyse
    Huisarts, Sportarts

    Luk Buyse

    Huisarts, Sportarts
  • Maries Aertgeerts

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Georges Gillis

    Sportarts
  • Michel Wynsberghe

    Kinesitherapeut
  • Jonas Massa

    Sportarts
  • Dirk Van Genechten

    Sportarts
  • Wim Van Nieuwenhuyse

    Orthopedisch chirurg
  • Jan Verstuyft

    Sportarts
  • Johan Pierret

    Sportarts
  • Sven Aertgeerts

    Sportarts
  • Tom Smolders

    Huisarts
  • Mileen De Vleeschhouwer

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Eddy Van Keerberghen

    Sportarts
  • Peter Claeys

    Sportarts
  • Herwig Vergucht

    Sportkinesitherapeut

Gerelateerde items

Beleid
Corona en kinderen.png

Laat kinderen zoveel mogelijk normaal sporten

Sporter Sportorganisatie Sportprofessional Nieuws Gezond Sporten Beleid Sportgeneeskunde Gezond Sporten
Sportgeneeskunde
Doping

Cardiovasculaire risico's van prestatie bevorderende middelen en dopinggebruik

Sporter Sportprofessional Artikel Sportgeneeskunde
Blessurepreventie
enkelverzwikking

Veel voorkomende sportblessures: een enkeldistorsie

Sporter Artikel Factsheet Video Blessurepreventie Training Gezond Sporten Blessurepreventie Training Gezond Sporten
Blessurepreventie
brace of tape .png

Sporten met een brace of een tape?

Sporter Artikel Blessurepreventie Training Gezond Sporten Blessurepreventie Training Gezond Sporten
Sluiten