Zijn we wel geëvolueerd om te bewegen?

Vergeef me dat ik botweg met de deur in huis val voor mijn eerste blogpost, maar… hoe gaat het nog met jouw sportieve voornemens? Fitness platform Strava plaatst hun ‘Quitter’s Day’ rond de tweede vrijdag van januari, dus de kans zit er in dat je net als ik al even niet zo rigoureus meer bezig bent met die beweegplannen. Maar geen zorgen! Dankzij een ander nieuwjaarsvoornemen van me – maandelijks een boek uitlezen – weet ik nu ook waarom volhouden ons zo moeilijk lukt. We kunnen er misschien helemaal niets aan doen!

De paradox

Deze maand nam Daniel Lieberman, professor menselijke evolutionaire biologie aan de universiteit van Harvard, me in zijn boek ‘Exercised’ (1) mee langs fysieke activiteit doorheen de eeuwen en generaties. In een tijd waar elke boektitel je belooft dat je snel kilo’s zal verliezen en in geen tijd een strak lijf kan hebben, was ‘Exercised’ tegelijk ontnuchterend en intrigerend. Het boek bespreekt immers waarom de moderne mens nooit geëvolueerd is om veel vrijwillige fysieke activiteit te doen bovenop wat nodig is om te overleven op korte termijn. Maar laat beweging in onze huidige maatschappij nu net wel heel belangrijk zijn voor onze gezondheid op lange termijn. Een paradox en boodschap die mij als promotor van sport en beweging wat zorgen baarde. Zegt die prof nu dat we gemaakt zijn om lui te zijn en dat fysieke activiteit onnatuurlijk is?! Dat is geen conclusie dat je wil horen wanneer er een obesitaspandemie heerst (juist ja, die andere pandemie). Ik besloot dan maar even (te lang) te gaan zitten en Liebermans verhaal te aanhoren.

De uitdaging

Laat ik vanaf het begin wel duidelijk zijn: ja, ons lichaam is op fysiek vlak zeker gemaakt om veel te bewegen doorheen de dag. We bewogen gedurende duizenden jaren uit noodzaak en overlevingsdrang (jagen, verzamelen, landarbeid, handenarbeid, etc.). Beweging was vroeger een natuurlijk onderdeel van onze (werk)dag was en zittend, liggend, hangend rusten was een welverdiende uitlaatklep. Vanuit evolutionair perspectief zijn we op psychologischvlak echter niet ontwikkeld om daar bovenop spontaan nog veel extra fysieke activiteit te verlangen. Bijkomende beweging als recreatieve sport, spel en dans waren niet-noodzakelijke tijdverdrijven die mensen al eens spontaan uit plezier ondernamen, maar deze vormden niet de kern van onze beweegquota. Doorheen het boek werd me dan ook duidelijk dat Lieberman met ‘onnatuurlijke fysieke activiteit’ vooral bedoelt dat het te gek is dat vele mensen zich de dag van vandaag krom werken aan een zittende bureaujob, om dan in hun vrije tijd hun zuurverdiende centen uit te geven aan sportabonnementen en personal trainers. Recreatief bewegen is nu voor heel veel mensen een‘moeten’ geworden om de langetermijngevolgen van onze moderne, sedentaire, geautomatiseerde maatschappij op te vangen. Iedereen die een beetje vertrouwd is met motivatiepsychologie kan dan al snel raden waarom mensen vaak zo snel afhaken bij nieuwe pogingen om beweging in hun leven essentieel te maken. Het beloofde langetermijnvooruitzicht in ons hoofd weegt gewoon niet op tegen het hier-en-nu gevoel van ‘moeten’ en het monotone afhaspelen van kilometers of oeverloos veel herhalingen van hetzelfde te moeten doen. In een ander fijn boek over gedragsverandering noemde Martin Appelo (2) dit al de cirkel van valse hoop. De makkelijke, snelle successen bij goede voornemens botsen op een plafond en mensen pleiten zichzelf vrij van het dagelijkse fysieke gekkenwerk. “Ik werk toch al hard genoeg op mijn job, zeker?!”.

Oplossingen

Is er dan geen hoop of oplossing voor deze evolutie die onze sedentaire maatschappij plaagt? Wel, je gaat het misschien gek vinden om het van mij als psycholoog te horen, maar we kunnen beginnen met iets minder te vertrouwen op ons hoofd. Aangezien ons hoofd evolutionair niet geprogrammeerd is om beweging noodzakelijk te vinden, moet we ernaar streven om het voor ons gevoel zo leuk mogelijk te maken. Op deze manier spreken we terug dat spontane gevoel om te bewegen aan die onze voorouders wel al kenden. Enkele suggesties:

• Start met de beweegvormen die jou het leukst lijken (of je het minst erg lijken als je het glas eerder halfleeg ziet).
• Als starter is het ok om je te laten afleiden en je beweegmomenten te koppelen aan iets entertainend: muziek, podcasts, audioboeken of een topserie via je favoriete streamingdienst. ‘Take it easy’ en staar je niet blind op statistieken.
• Doe het niet alleen, maar zoek een buddy of groepservaringen! Als er één ander aspect is dat we weten uit de evolutie van de mens is het dat we een sociaal wezen zijn.
• Ga op zoek naar een aangename omgeving en laat je niet ‘gymtimideren’.
• Uitbundig dansen of videogames waarbij je beweegt (3) tellen ook als fysieke activiteit!
• Varieer en experimenteer! Je hoeft heus niet enkel te trainen voor een marathon of triatlon. 
• Beloon jezelf als je beweegt. Belangrijke tip: beloon jezelf niet met iets die je initiatieven zou tegenwerken. Een avondje in de zetel is een rustmoment, geen beloning. Denk eerder aan nieuwe sportschoenen of een saunasessie na het zwemmen.
• Alvorens je zou stoppen, bekijk eerst of er struikelblokken of uitdagingen zijn die je kan wegnemen zodat het voor jou aangenamer aanvoelt.

Omdat we evolutionair gezien niet gemaakt zijn om extra beweging op te zoeken, ontwikkelen de hersenmechanismen die beweging belonend en automatisch maken pas na enige tijd. Als beginnende sporter hoeft je doel dan ook echt geen te gekke prestatie of mooie limiet te zijn. Je hersenen worden hier te laat voor beloond. Je doel is eerst en vooral zo lang mogelijk een zo goed mogelijk gevoel te hebben bij beweging.

Eindconclusie

Dus vergeef het jezelf gerust als je de sportieve nieuwjaarsvoornemens in je hoofd al hebt laten varen. Je hebt dan ook een goede evolutionair excuus. Maar blijf wel zoeken hoe je aangename beweegvormen een plaats in je leven kan geven! Onthoud daarbij vooral ook de quote van George Bernard Shaw: “We stoppen niet met spelen omdat we ouder worden. We worden oud omdat we stoppen met spelen”.

Referenties:

1. ‘Exercised’ – Daniel E. Lieberman, uitgeverij Pantheon Books
2. 'Waarom veranderen (meestal) mislukt’ – Martin Appelo, uitgeverij Boom
3. Neem zeker een kijkje naar de ‘exergames’ voorgesteld door InnMotion, een project van de Howest -https://innmotion.be/