Voeding en sport gaan hand in hand, maar deze relatie is niet altijd zo simpel. Als je sport heb je voldoende energie nodig, wat je verkrijgt door te eten en te drinken. Zie het als een weegschaal met aan de ene kant je activiteiten en aan de andere kant alles wat je eet en drinkt. Deze energiebalans stabiel houden is echter een uitdaging en door de complexen over gewicht komen veel sporters terecht in een onbalans: je verbruikt veel energie maar vult deze onvoldoende aan. Zo kan je een relatief energietekort of het RED-S syndroom krijgen. Het is een relatief onbekende stoornis bij atleten en te weinig mensen uit de sportwereld hebben er weet van. Om deze reden vertelt gedreven sportdiëtiste Inge De Ridder wat het RED-S syndroom juist inhoudt en welke rode vlaggen je moet leren herkennen.
Daar zit hij dan, een actieve dertiger die als voornemen heeft een paar kilootjes minder te wegen want dit jaar wilde hij écht wel de Ventoux oprijden in een betere ‘shape’! Pittig detail, zijn vetpercentage is 13%. “Maar” zo vroeg hij me “Een renner van 70 kilo die bergop 450 watt trapt, haalt een hoger rendement dan iemand van 75 kilo die 450 watt trapt, toch? ” Of die jonge meid die me vroeg om haar te helpen omdat haar coaches wilden dat ze ‘dunner en dunner en dunner’ werd. Het is inderdaad zo dat naast je aanleg en uithoudingsvermogen je gewicht veruit de belangrijkste bepalende factor voor je duurinspanningen. Maar “Is the thinnest always the winner”?
In deze blog wil ik hier verder op ingaan want er is ook een andere zijde namelijk het relatief energietekort in de sport syndroom of RED-S syndroom als gevolg van een te lage energiebeschikbaarheid. Een stoornis dat niet enkel een gevolg van een eetstoornis hoeft te zijn, maar veel breder is dan dat. Het komt voor bij vrouwen, maar ook mannen en het is op de langere termijn voor beide alles behalve prestatie bevorderend. Maar voornamelijk nog zeer onbekend bij atleten, coaches, sportfanaten als sportmedici waardoor het veel te laat aan het licht komt.
Wat is RED-S?
Als je je lichaam zou vergelijken met een kaartenhuisje dan is RED-S het kaartenhuisje dat langzaam in elkaar valt als gevolg van een langdurige lage energiebeschikbaarheid (LEA). LEA wil zeggen dat er een geen balans is tussen de totale voedingsinname en de energie die verbruikt wordt. Door die disbalans is er niet genoeg energie beschikbaar waardoor bepaalde lichaamsfuncties, die wel nodig zijn om optimaal gezond te functioneren maar niet om te overleven, minder of niet plaatsvinden. Ons lichaam is dus eigenlijk gewoon erg slim. Een te groot verschil tussen de energie inname en het energieverbruik kan het lichaam niet volledig compenseren. Maar een langdurig relatief kleiner energietekort wel. Een voorbeeld van zo’n functie is de voortplanting. Menstrueren kost veel energie, terwijl het niet perse essentieel is om te overleven. Het komt overigens niet enkel voor bij vrouwen, ook bij mannen zien we verlaagde testosteronwaarde ten gevolge van lage energiebeschikbaarheid. En het verwijst niet altijd naar ondergewicht maar ook met een normaal gewicht of zelfs overgewicht kan je hiermee te maken hebben.
RED-S is nog zeer onbekend bij atleten, coaches, sportfanaten als sportmedici waardoor het veel te laat aan het licht komt
Verstoorde lichaamsgedachten en eetstoornissen kunnen aan de basis liggen van een lage energiebeschikbaarheid maar het kan ook onbedoeld optreden, vanwege te weinig kennis of een slecht bewustzijn van sportspecifieke voedingseisen of door een gebrek aan eetlust, wat vaak gebeurt bij intensieve training.
Het is ook verleidelijk om te denken dat atleten nooit het risico lopen op dergelijke problemen. Atleten hebben immers over het algemeen een betere lichaamsbouw dan de zittende niet sportende populatie. Maar de waarheid is dat sporters met dezelfde culturele en sociale druk worden geconfronteerd om zich te spiegelen aan het ideaal lichaamsbeeld als alle anderen. Zeker nu met de sociale media, continue worden ze geconfronteerd met de “ideale beelden” van topsporters, die uiteraard ook enkel de perfecte plaatjes posten.
De eerste waarschuwingssignalen geven soms een vals gevoel van veiligheid
RED-S manifesteert zich in een verscheidenheid aan fysieke en psychologische symptomen, die helaas vaak onopgemerkt blijven. Het dubieuze is dat de eerste symptomen de prestaties in eerste instantie kunnen verbeteren, althans op korte termijn. Overmatige training en caloriebeperkt eten leidt tot een lager lichaamsgewicht, wat kan resulteren in snellere tijden. Het nadeel van dit gedrag wordt verdoezeld door hun onmiddellijke voordelen - meer PB's, meer medailles en meer resultaat. En de aanvankelijke verbetering van de prestaties kan de atleet een vals gevoel van veiligheid geven en hem of haar verleiden om nog verder te gaan.
Rode vlaggen die ons zouden moeten waarschuwen maar waarvoor we vaak kleurenblind blijven.
Maar er is een grens waarboven verdere gewichtsverminderingen het prestatievermogen van het lichaam nadelig kan beïnvloeden. Kleine signalen zoals een aanhoudende verkoudheid en algemene vermoeidheid, verlies aan menstruatie, frequente kleine blessures, prikkelbaar en moeite bij het herstellen van trainingen worden vaak niet ervaren als een probleem. Het zijn in principe rode vlaggen die ons zouden moeten waarschuwen maar waarvoor we vaak kleurenblind blijven. In een prestatiegerichte samenleving die wordt gestuurd door “No pain No gain” en “out of the comfortzone” is het gemakkelijk om fysieke ongemakken te zien als vooruitgang. Je grenzen verleggen en zeer gecontroleerd eten worden door de entourage ook vaak gezien als een teken van discipline en motivatie. Het is pas na een langere periode van LEA dat ook de spieren en de botten verzwakken waardoor men kwetsuren zal oplopen. Vaak is het pas als de zin in trainen afneemt of bij herhaalde fracturen dat men aan de alarmbel begint te trekken.
Een langdurige cumulatieve energie deficiëntie geeft cumulatieve endocriene dysfuncties waardoor het kaartenhuisje in elkaar valt, het basaal metabolisme zich aanpast en uiteindelijk ook de lichaamssamenstelling zal veranderen, namelijk een stijgend vetpercentage. De atleet zal dit mogelijks verkeerd interpreteren en zijn energie-inname nog verder minderen waardoor het probleem nog groter wordt. Het RED-S syndroom kan dus voorkomen bij atleten met een laag gewicht maar ook met een normaal of hoger gewicht.
De gevolgen van RED-S op de lange termijn zijn zeer ruim. Voorbeelden zijn een verminderd metabolisme, verstoorde hormoonhuishouding (inclusief een trage schildklier en een lage waarde van voortplantingshormonen), uitblijvende menstruatie, verminderd libido, verminderde botgezondheid, verminderde weerstand en afweer, slechtere groei en ontwikkeling, psychische problemen, problemen met de spijsvertering en een slechtere conditie van hart, vaten en longen. Dit wil niet zeggen dat iemand met een LEA alle gevolgen ervaart, dit kunnen er meer of minder zijn.
Het RED-S syndroom kan voorkomen bij atleten met een laag gewicht maar ook met een normaal of hoger gewicht.
En nu?
Preventie is erg belangrijk, veel leed kan immers voorkomen worden bij vroege detectie. Een betere kennis en alertheid over RED-S syndroom zijn hiervoor vereist, dan is dan ook de reden van deze blog omdat ik merk dat het nog zeer onbekend is in de sportwereld. Goed informeren van sporters en hun omgeving (medesporters en ouders bij de jongere sporter) is hierbij essentieel. Daarnaast is het belangrijk dat ook de coaches, sportbegeleiders en sportorganisaties kennis hebben van dit syndroom.
Om een lage energiebeschikbaarheid bij atleten en voornamelijk aankomend sporttalent te voorkomen, zouden ze een sportklimaat moeten scheppen dat de nadruk legt op plezier en persoonlijke ontwikkeling. Maak er vooral geen strijd met de weegschaal van!
Wil je meer weten over de screening en behandeling van RED-S? Klik hier.
Bronnen:
- De Ridder Inge. Syndroom RED-S, relatief energietekort in de sport. Nutrinews 1/2019 (Hier te raadplegen)
- Elliott-Sale KJ, Tenforde AS, Parziale AL. et al. Endocrine Effects of Relative Energy Deficiency in Sport. Int J Sport Nutr Exerc Metab. 2018 Jul 1;28(4):335-349
- Logue, D. M., Madigan, S. M., Melin, A., Delahunt, E., Heinen, M., Donnell, S. M., & Corish, C. A. (2020). Low Energy Availability in Athletes 2020: An Updated Narrative Review of Prevalence, Risk, Within-Day Energy Balance, Knowledge, and Impact on Sports Performance. Nutrients, 12(3), 835. https://doi.org/10.3390/nu12030835
- Melin AK, Heikura IA, Tenforde A, Mountjoy M. Energy Availability in Athletics: Health, Performance, and Physique. Int J Sport Nutr Exerc Metab. 2019 Mar 1;29(2):152-164. doi: 10.1123/ijsnem.2018-0201. Epub 2019 Feb 26. PMID: 30632422.
- Mountjoy, M., Sundgot-Borgen, J., Burke, L.M., et al (2014). The IOC consensus statement: Beyond the female athlete triad–relative energy deficiency in sport (red-s). British Journal of Sports Medicine, 48(7), 491–497.
- Mountjoy, M., Sundgot-Borgen, J., Burke. et al. IOC consensus statement on relative energy deficiency in sport (RED-S): 2018 update. British Journal of Sports Medicine, May 2018. Jun;52(11):687-697
- Wasserfurth, P., Palmowski, J., Hahn, A. et al. Reasons for and Consequences of Low Energy Availability in Female and Male Athletes: Social Environment, Adaptations, and Prevention. Sports Med - Open 6, 44 (2020). https://doi.org/10.1186/s40798-020-00275-6
- Wells KR, Jeacocke NA, Appaneal R, et alThe Australian Institute of Sport (AIS) and National Eating Disorders Collaboration (NEDC) position statement on disordered eating in high performance sport British Journal of Sports Medicine 2020;54:1247-1258.
