Wearables en smartphones in de sport: wat doet dit met ons mentaal welzijn?

Wearables voor welzijn: Slaap & stress

Het Internationaal Olympisch Comité (IOC) publiceerde in 2019 een rapport om meer aandacht te vragen voor mentale gezondheid in de sport. Daarin gaan ze onder meer in op slaapproblemen. Die komen vaak voor bij topsporters en beïnvloeden zowel welzijn als prestaties. Als ondersteuning stellen ze niet alleen voorlichting voor, maar suggereren ze ook het monitoren van slaap. Dit kan je in de slaapkliniek doen of, dankzij wearables, tegenwoordig ook thuis. Laten we de voor- en nadelen even op een rijtje zetten.

De slaapmeting aan de pols is duidelijk niet perfect en zeker niet geschikt om slaapproblemen te diagnosticeren. Toch heeft deze meting in thuiscontext wel verschillende voordelen: ze is heel toegankelijk en laat ook toe om evoluties en trends in kaart brengen over verschillende meetmomenten heen. Daarnaast zien we dat de resultaten wel degelijk samenhangen met andere metingen van slaapkwaliteit alsook met welzijn. Zo toonde een studie bijvoorbeeld aan dat slaapgegevens, gemeten met een Fitbit, een mogelijke indicator voor depressieve klachten zouden kunnen zijn.

Stress is een tweede belangrijke factor voor mentaal welzijn die we tegenwoordig ook kunnen meten aan onze pols, of dat is toch wat sommige wearables suggereren. Om kritisch na te denken over de kwaliteit van dit soort metingen, wil ik eerst een stapje terug nemen om te kijken naar wat stress exact is. Over het algemeen spreken we over stress wanneer je een bepaalde uitdaging ervaart en het gevoel hebt dat je mogelijk niet over de juiste middelen beschikt om die aan te gaan. Denk aan een lastig gesprek over hoe iemand in de groep ligt of misschien ook wel het vooruitzicht om een tennismatch te moeten spelen tegen Rafael Nadal. Deze stresservaring kan variëren in sterkte en zich uiten op verschillende manieren: 

Daarenboven is een stresservaring heel persoonlijk. Terwijl jij klamme handjes krijgt, kan iemand anders bijvoorbeeld niet meer helder nadenken en ervaart een derde persoon misschien wel enkel mentale spanning zonder verdere lichamelijke reacties. Een stressanalyse van een horloge op basis van veranderingen in hartritme gemeten door een algoritme dat we niet kennen en zonder de nodige context, is dus niet erg waardevol. Voor zinvolle stressinzichten moeten we verder kijken dan wearable data alleen. Zo kan je daarnaast ook nagaan in welke specifieke situaties stress voorkomt, om uitlokkende factoren gericht aan te pakken. We mogen ook niet vergeten dat kortdurende stresservaringen niet per se problematisch zijn. Wanneer stressklachten echter langdurig een stempel drukken op je functioneren, kan je beter wel (professionele) hulp zoeken.

Waarom grijpen we dan naar deze toestellen?

Het is toch zo verleidelijk, je stappenaantal bekijken op je horloge, even je Strava checken en misschien toch ook Instagram (nu we toch bezig zijn). Technologie slaagt er goed in om onze aandacht te vangen en bij te houden. En dat is niet enkel door de interessante data die het kan opleveren, toepassingen gebruiken vaak gamification om je geëngageerd te houden. Dat is het gebruik van game-elementen in een non-game context. Een app kan bijvoorbeeld je data visueel afzetten ten  opzichte van je doel of jou een badge geven voor je snelste 5 km ooit. Op sociale media wordt je dan weer beloond door likes of kudo’s. Dit alles is een vorm van ‘extrinsieke motivatie’, of het stellen van een gedrag om een externe beloning te krijgen, en daar zijn we gevoelig aan. We moeten echter aandachtig zijn voor hoe onze motivatie evolueert. Halen we nog plezier uit de activiteit zelf of doen we het enkel nog voor de beloning? Op lange termijn, komt de beste motivatie wel degelijk van binnen (bijv. het plezier van jezelf uit te dagen of een gevoel van verwezenlijking). Dit noemen we ‘intrinsieke motivatie’.

Problematisch gebruik van techologie

Onze gevoeligheid voor alles wat de apps op onze smartphone te bieden hebben, maakt ook dat we er veel gebruik van maken, misschien wel te veel. Ongeveer 1 op 4 personen in Vlaanderen noemt zich verslaafd aan de smartphone. En bij atleten kan de smartphone ook een vlucht zijn om te ontsnappen aan de druk van training en competitie. Overdadig gebruik van de smartphone kan negatieve gevolgen kennen zoals slaapproblemen, afleiding, mentale vermoeidheid en hierdoor zelfs prestaties beïnvloeden.

Zijn we dan allemaal ook echt verslaafd aan onze smartphone? Nee, want we mogen niet licht gaan over een diagnose van verslaving. Bij verslaving en afhankelijkheid is er een duidelijke beperking in het dagelijkse leven (bijv. school of werkcontext), waarbij spontaan herstel heel zeldzaam is en waarbij we diagnostische criteria gebruiken om deze vast te stellen. Je kan jezelf ook de vraag stellen aan wat je dan afhankelijk bent? Want de smartphone is niet alleen de plaats waar we ‘doomscrollen’, maar ook vaak de plaats waar berichten krijgen van school of werk en waar we ons treinticketje kopen. Technologie een centrale plaats geven in je leven kan dus gerust, de uitdaging is vooral om bewust te zijn waar, wanneer en hoe je het gebruikt. 

Kortom: wearables zijn een hulpmiddel, geen wondermiddel

Hoe gebruik je wearables slim?

✅ Zie data als indicatie, niet als absolute waarheid

Wearables geven je toegang tot nieuwe interessante data, maar ze zijn geen medische toestellen en we kennen de acherliggende algoritmes niet. Blijf dus zeker ook naar je eigen lichaam luisteren en nagaan hoe jij je voelt!

✅ Technologie vervangt de coach niet

De relatie tussen atleet en coach is meer dan data-analyse. Als je data deelt met coaches, zorg je best voor duidelijke afspraken over privacy en gebruik. Werk je zelf met data? Lees je dan voldoende in en ga er bewust mee om.

✅ Zet technologie gericht in (als dat past bij jou en je noden)

Laat je niet gek maken uitdagingen, rankings, of vage scores. Durf kritisch nadenken over de functies en apps van wearables of smartphones. Gebruik enkel de toepassingen die voor jou een meerwaarde bieden en durf technologie soms ook te lossen om mentale rust te bevorderen.