Lactaat: vriend of vijand?

Lactaat: vriend of vijand?

Reinout is zaakvoerder van Triathloncoach.be en 3Lab.be. Hij is tevens docent aan de KU Leuven en de Vlaamse Trainersschool (VTS) in de programma's voor triatlon en wielrennen. Hij heeft meer dan 25 jaar ervaring in het coachen van atleten en het ondersteunen van coaches. Zijn voornaamste expertise betreft het vertalen van wetenschappelijke informatie naar praktische aanbevelingen. Uithoudingssporten dicteren het ritme van zijn professioneel en privéleven.
Sporter Blog Training Training

Verzuurde benen, de klop van de hamer, geparkeerd staan, kramp tot achter de oren, … elke sporter maakt het al eens mee. Nogal eens wordt lactaat aangewezen als boosdoener. Maar is dit wel terecht? Inspanningsfysioloog Reinout Van Schuylenbergh geeft je een antwoord op deze vraag en vertelt je alles wat je moet weten over lactaat!

Afval?

Sinds 1780 onderzoeken wetenschappers de rol van lactaat in de menselijke fysiologie. Tot op vandaag blijven nog heel wat vragen bestaan en dit wijst op de complexe rol dat lactaat speelt. Intussen is de kennis geëvolueerd van “lactaat als afvalstof en oorzaak van spiervermoeidheid” tot “lactaat als brandstof voor spierinspanningen en een signaalmolecule voor tal van lichaamsprocessen” (Ferguson et al 2018).

Energie!

Om beter te begrijpen welke rol lactaat precies speelt, kijken we naar de energieleveringssystemen in ons lichaam.

Je zou onze energieleveringssystemen kunnen vergelijken met een hybridewagen die benzineaandrijving met elektrische aandrijving combineert en afhankelijk van de energiebehoefte en -beschikbaarheid (brandstof) met een bepaalde energiemix de wagen aandrijft.

In ons lichaam heten de motoren “het fosfageen energiesysteem”, “de glycolyse” en de “aerobe verbranding”. Het fosfageen systeem kan snel veel energie in korte tijd leveren (vermogen). Helaas zijn de energievoorraden (capaciteit) om dit systeem aan te drijven snel uitgeput en dienen de andere motoren al snel geactiveerd te worden.

Vereenvoudigd model glycose, oxidatie KH en oxidatie vetten

Figuur 1 illustreert een vereenvoudigd model van (1) de glycolyse, (2) de oxidatie van koolhydraten en (3) de oxidatie van vetten. 

Activiteit glycose en oxidatieve systeem i.f.v

Figuur 2 toont de activiteit van de glycolyse en het oxidatieve systeem in functie van de inspanningsintensiteit. Bij toenemende intensiteit verloopt de activatie van de glycolyse volgens een exponentiele curve (rode curve). De activiteit van het oxidatief systeem volgt een eerder lineair patroon (blauwe curve) (Wackerhage et al, 2022). 

Dit geeft aanleiding tot 3 typische scenario’s:

1. Inspanning aan een matige intensiteit

De matige intensieve inspanningen situeren zich in het linker spectrum van figuur 2: De glycolyse is nog niet erg actief en bijgevolg is de productie van pyruvaat beperkt. Dit heeft 2 belangrijke gevolgen:       
(1) Het oxidatieve (ook aerobe genoemd) energiesysteem heeft nog ruimte om Acetyl-CoA vanuit de beta-oxidatie (vetten) op te nemen en in energie om te zetten.    
(2) Dit zorgt ervoor dat er maar een beperkte drive is om pyruvaat in lactaat om te zetten. 

Lange, rustige duurtrainingen zijn inspanningen die we in dit domein kunnen onderbrengen. 

 2. Inspanning aan een hoge intensiteit

Bij toenemende intensiteit neemt de pyruvaatproductie toe. Zolang de aerobe energielevering dit nog de baas kan, is de energiemix vergelijkbaar zoals in scenario 1. Echter, er bestaat een competitie tussen de glycolyse en de beta-oxidatie voor een plaats in het aerobe metabolisme. Van zodra de pyruvaatproductie niet meer integraal kan worden opgevangen in het aerobe metabolisme verdwijnt de mogelijkheid om nog bijkomend vetten te verbranden. De glycolyse duwt als het ware de beta-oxidatie uit de energiemix. 

In figuur 2 wordt een evenwichtssituatie aangeduid op het moment dat de exponentiële curve van de glycolyse de lineaire curve van het oxidatieve systeem doorbreekt. Dit punt geeft de hoogste intensiteit weer waarbij nog net een evenwicht tussen beide energiesystemen bestaat. Dit punt wordt ook gedefinieerd als de ‘anaerobe drempel’ of ‘maximale lactaat steady state (MLSS)’. Deze intensiteit is goed bekend bij wielrenners tijdens een tijdrit of bij een beklimming van een col op het scherp van de snee. Een intensiteit die nog net haalbaar is. De intensiteit nog verhogen is echter niet lang vol te houden en deze situatie wordt beschreven in scenario 3. 

3. Inspanning aan een zeer hoge intensiteit

De intensiteit ligt nu dermate hoog dat de evenwichtssituatie tussen pyruvaatproductie en eliminatie wordt overschreden. Pyruvaat dreigt zich op te stapelen en wordt omgezet naar lactaat. Dit toont zich in een sterk verhoogde lactaatspiegel in het bloed. Het lactaat is evenwel geen eindproduct, maar kan opnieuw omgevormd worden naar pyruvaat en ingezet worden als energiesubstraat voor de aerobe energielevering. Men spreekt hier over de lactaatshuttle: het lactaat is een energiesubstraat dat van de ene locatie naar de andere kan migreren en bijdragen aan de invulling van de energiebehoefte (Hall et al 2016, Brooks et al 2022). 

Welke betekenis heeft lactaat voor mij?

Het is duidelijk dat lactaat (pyruvaat) een sleutelrol speelt in de balans van de verschillende energiesystemen en dat de lactaatconcentratie in het bloed het gevolg is van een dynamisch proces van productie en eliminatie. Bijgevolg kunnen lactaatwaarden enkel geïnterpreteerd worden in het licht van de maximale lactaatproductie (vLamax) enerzijds en de maximale lactaateliminatie (VO2max) anderzijds. De klassieke (en nog steeds gangbare) meet- en interpretatiemethoden schieten hier te kort en meer geavanceerde modellen kunnen een oplossing bieden (Wackerhage et al, 2022).

In functie van optimale prestaties in een bepaalde sportdiscipline is een welbepaalde energiemix optimaal. Een sprinter in het wielrennen dient zowel uit te blinken in uithoudingsvermogen om de duur van de race te verteren, als in explosiviteit voor de eindsprint. Dus zowel de aerobe motor (VO2max) als glycolytische motor (vLamax) moeten voldoende uitgebouwd zijn. Voor een lange afstandstriatleet liggen de vereisten anders: de aerobe motor blijft een prioriteit, maar de glycolytische motor dient best onderdrukt te worden om de vetverbranding optimaal te laten functioneren. Dus niet het maximaliseren, maar wel het optimaliseren van de energiesystemen is aangewezen in functie van een topprestatie in een specifieke sportdiscipline (tabel).

Sportdiscipline

vLaMax (mmol/L/s)

VO2max (ml/kg/min)

Triatlon lange afstand

0.2-0.3

75-85

Wegwielrennen – sprinter

0.7-0.9

75-85

Atletiek – sprintnummers

1.0-1.2

50-60

Enkele referentiewaarden voor topatleten (heren).

Ik voel toch de verzuring en de spiervermoeidheid?

Maar hoe zit het nu met de pijn en de vermoeidheidssignalen tijdens intensieve activiteit? Deze signalen zijn zeer reëel en zien we geassocieerd met hoge lactaatconcentraties in het bloed. Het is evenwel verkeerd te denken dat het lactaat de oorzaak is van deze vermoeidheid. Vermoeidheid is het gevolg van een zeer complexe interactie tussen metabole, neuromusculaire en mentale processen en kan niet tot één oorzaak herleid worden (McCormick et al, 2015, Hall et al 2016). 

Conclusies

Het is duidelijk dat er niet meer op een traditionele manier naar lactaat gekeken kan worden. Indien met de adequate protocollen gemeten en geïnterpreteerd, kan er aan de hand van lactaatmetingen zeer relevante informatie verzameld worden over de fysiologische kwaliteiten van de sporter. Deze informatie kan gebruikt worden voor de sturing van het trainingsproces en de sportprestatie.

 

Referentielijst

    • McCormick A, Meijen C, Marcora S. Psychological Determinants of Whole-Body Endurance Performance. Sports Med. 2015 Jul;45(7):997-1015. doi: 10.1007/s40279-015-0319-6. 
    • Brooks GA, Arevalo JA, Osmond AD, Leija RG, Curl CC, Tovar AP. Lactate in contemporary biology: a phoenix risen. J Physiol. 2022 Mar;600(5):1229-1251. doi: 10.1113/JP280955.
    • Hall MM, Rajasekaran S, Thomsen TW, Peterson AR. Lactate: Friend or Foe. PM&R. 2016 Mar;8(3 Suppl): S8-S15. doi: 10.1016/j.pmrj.2015.10.018. 
    • Wackerhage H, Gehlert S, Schulz H, Weber S, Ring-Dimitriou S, Heine O. Lactate Thresholds and the Simulation of Human Energy Metabolism: Contributions by the Cologne Sports Medicine Group in the 1970s and 1980s. Front Physiol. 2022 Jul 22;13:899670. doi: 10.3389/fphys.2022.899670.
    • Ferguson, B.S., Rogatzki, M.J., Goodwin, M.L. et al. Lactate metabolism: historical context, prior misinterpretations, and current understanding. Eur J Appl Physiol 118, 691–728 (2018)

Vind een expert

  • Jan Vercammen

    Cardioloog
  • Kelly Cauwenbergh

    Kelly Cauwenbergh

    Diëtist, Sportdiëtist, Bewegingsdeskundige, Trainer
  • Koen Pansaers

    Sportarts
  • Tyrone Devolder

    Huisarts
  • Dirk Van Genechten

    Sportarts
  • Jan Van Meirhaeghe

    Jan Van Meirhaeghe

    Orthopedisch chirurg
  • Torsten Wauters

    Torsten Wauters

    Sportarts
  • Cedric Arijs
    Psycholoog, Sportpsycholoog

    Cedric Arijs

    Psycholoog, Sportpsycholoog
  • Vincent Metsers

    Huisarts, Sportarts
  • Hans Talloen

    Sportarts
  • Guy De Schutter

    Sportarts
  • Jan Pieter Outtier

    Sportarts
  • Mieke Van Vlaenderen

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Gerrit De Loose

    Sportkinesitherapeut
  • Annik Bosmans

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Henry Carlier

    Sportarts
  • John Roosen

    Cardioloog
  • Luus Tormans

    Podoloog
  • Ondervoorzitter

    Stijn Bogaerts

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Lander Dewitte

    Huisarts, Sportarts
  • Stefaan Machiels

    Huisarts
  • Pascal De Smet

    Huisarts
  • Toon Cruyt

    Sportarts
  • Jago Van Soom

    Jago Van Soom

    Sportarts
  • Steven Bex

    Steven Bex

    Sportarts
  • Erik Van Lierde

  • Machteld Royackers

    Huisarts
  • Julien Ryckeboer

    Kinesitherapeut
  • Liesbeth Stulens

    Huisarts
  • Koen Scheerlinck
    Penningmeester

    Koen Scheerlinck

    Sportkinesitherapeut
  • Leon Ghijselinck

    Sportarts
  • Ellen Van Puyvelde

    Ellen Van Puyvelde

    Sportarts
  • Dorien Meeusen

    Sportdiëtist
  • Jasper Van Criekinge

    Sportarts
  • Sara Engels

    Gynaecoloog
  • Raf Coremans

    Huisarts, Sportarts
  • Guido Van Hirtum

    Sportarts
  • Michèle Verhaest

    Sportarts
  • Dominique Devriese

    Dominique Devriese

    Kinesitherapeut, Osteopaat
  • Kris Vanderlinden

    Sportarts
  • Baldwin Sondervan

    Baldwin Sondervan

    Sportkinesitherapeut
  • Jonas Massa

    Sportarts
  • Bob Brouwers

    Huisarts
  • Luc Peeters

    Sportarts
  • Adelheid Steyaert

    Adelheid Steyaert

    Sportarts, Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Frank Pauwels
    Voorzitter

    Frank Pauwels

    Sportarts
  • Hans Jaspers

    Radioloog
  • Sam Vermeire

    Sportarts
  • Wouter Eraly

    Sportarts, Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Jan Notredame

    Kinesitherapeut
  • Alain Schutjes

    Sportarts
  • Pieter Volcke

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Maarten Cox

    Sportarts
  • Marianne Brabers

    Sportdiëtist
  • An De Busser

    An De Busser

    Diëtist
  • Peter Dieleman

    Sportarts
  • Bie Peremans

    Kinesitherapeut
  • Karl Brack

    Gynaecoloog
  • Jeroen Stappers

    Jeroen Stappers

    Sportarts, Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Wouter Van Den Broecke

    Orthopedisch chirurg
  • Ellen Beuckelaers

    Orthopedisch chirurg
  • Barbara Vandenbussche

    Barbara Vandenbussche

    Kinesitherapeut
  • Jan Leire

    Sportarts
  • Marc Royackers

    Sportarts
  • Dana Neirinck

    Podoloog
  • Werner Vleugels

    Huisarts, Sportarts
  • An Konings

    Sportarts
  • Ine Schops

    Podoloog
  • Dirk Devleeschouwer

    Sportarts
  • Peter Wieme

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Hugo Debouvere

    Huisarts
  • Stephan Ilsbrouckx

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Michael Nicasi

    Michael Nicasi

    Trainer
  • Jan Boon

    Huisarts
  • Ria Vanderstraeten

    Sportdiëtist
  • Eva De Mulder

    Podoloog
  • Gert Droessaert

    Kinesitherapeut, Sportkinesitherapeut
  • Benjamin Goris

    Kinesitherapeut
  • Bastiaan Verstraete

    Huisarts, Sportarts
  • Chris Martens

    Orthopedisch chirurg
  • Eddy Spans

    Sportarts
  • Maries Aertgeerts

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Johan Wens

    Huisarts
  • Frederik Ponet

    Sportarts
  • Mathias Peeters

    Sportarts
  • Denis Jaeken

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Karolien Meersman

    Sportarts
  • Marc Van Hauwermeiren

    Sportarts
  • Thierry Op de Beeck

    Sportarts
  • Frank De Winter

    Sportarts
  • Bart Gadeyne

    Sportarts
  • Hendrik Roobaert

    Sportarts
  • Jolien Vanendert

    Sportdiëtist
  • Benedicte Heyndrickx

    Cardioloog
  • Gerda Smets

    Sportarts
  • Peter Germonpre

    Huisarts
  • Dirk Gyselinck

    Sportarts
  • Kristof Ryheul

    Kristof Ryheul

    Trainer
  • Piet Bouquillon

    Sportarts
  • Koen Nys

    Sportarts
  • Johan Haegeman

    Sportarts
  • Sofie Belis

    Sportarts
  • Margaux Stevens

    Margaux Stevens

    Podoloog
  • Willy De Taellenaere

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Dieter De Clercq

    Sportarts
  • Guy Vermeiren

    Cardioloog
  • Michel Herssens

    Cardioloog
  • Ingrid Dekelver

    Sportarts, Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Johan Docx

    Sportarts
  • Jan Verstuyft

    Sportarts
  • Renaat Huysmans

    Sportarts
  • Stefan Smits

    Sportarts
  • Sportarts

    Rik De Kinderen

    Sportarts
  • Yves Van Doninck

    Sportarts
  • Luc Baeyens

    Sportarts, Gynaecoloog
  • Dr Colmonts Wilfried BV

    Wilfried Colmonts

    Huisarts, Sportarts
  • Georges Gillis

    Sportarts
  • Gretel Descheemaeker

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Trees Dooms

  • Matthias De Paepe

    Kinesitherapeut
  • Marc Schiltz

  • Joris Callens

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Nick Baelde

    Radioloog
  • Sara Kempeneers

    Podoloog
  • Sven Aertgeerts

    Sportarts
  • Mathieu Maroy

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Myriam Willems

    Kinesitherapeut
  • Frederik Van Acker

    Sportarts
  • Vik Corstjens

    Sportarts
  • Dirk Van de Velde

    Sportarts
  • Kristof Peeters

    Huisarts, Sportarts
  • Paul Meersman

    Sportarts
  • Guy Vanhees

    Sportarts
  • Peter Claeys

    Sportarts
  • Jean-Paul Pierreux

    Huisarts
  • Toon Goossens

    Sportarts
  • Nathalie Odeur

    Huisarts
  • Peter Plessers

  • Peter Muylaert

    Sportarts
  • Lianne De Mey

    Sportarts
  • Bert Vankerschaver

    Bert Vankerschaver

    Sportkinesitherapeut
  • Eric Vandeputte

    Sportarts
  • Carmen Vanhaecke

    Sportarts
  • Nick Hiltrop

    Cardioloog
  • Antoine Lutin

    Antoine Lutin

    Kinesitherapeut
  • Kris Demanet

    Sportarts
  • Anja Van de Putte

    Huisarts
  • Ludovic Onkelinx

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Luc Roland

    Sportarts
  • Kathleen De Smet

    Kinesitherapeut
  • Michel Wynsberghe

    Kinesitherapeut, Trainer
  • Johan Pierret

    Sportarts
  • Steven Pauli

    Sportarts
  • Dokter Jonas Wilms BV

    Huisarts, Sportarts
  • Ruth Vanderheyden

    Ruth Vanderheyden

    Diëtist, Sportdiëtist
  • Marleen Lootens

    Sportarts
  • Joost Blontrock

    Sportarts
  • Bruno Vanhecke
    Secretaris

    Bruno Vanhecke

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Pascal Wernaers

    Orthopedisch chirurg
  • Sportarts

    Joris De Win

    Sportarts
  • BVBA Samcon

  • Filip Parmentier

    Sportarts
  • Ingrid Deweert

    Sportarts
  • Annick Viaene

    Annick Viaene

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Jos Benders

    Sportarts
  • Wim Derave

    Bewegingswetenschapper
  • Katja Van Oostveldt
    Sportarts

    Katja Van Oostveldt

    Sportarts
  • Peter De Naeyer

    Sportarts
  • Rik Derveaux

    Kinesitherapeut
  • Dieter Vercaigne

    Sportkinesitherapeut
  • Sportieq vzw - Gezond Sporten

  • Jo Verschueren

    Jo Verschueren

    Kinesitherapeut
  • Kris Claes

    Kinesitherapeut
  • John Ijzerman

    Sportarts
  • Dirk De Mey

    Kinesitherapeut
  • Reinout Van Schuylenbergh

    Reinout Van Schuylenbergh

    Bewegingswetenschapper, Trainer
  • Bruno Van Hoecke

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Jos Vandevenne

    Sportarts
  • Nathalie Van de Vyver

    Huisarts
  • Voorzitter

    Inge De Ridder

    Sportdiëtist
  • Frédéric Van Burm

    Frédéric Van Burm

    Osteopaat
  • Bart Vandewynckele

    Sportarts
  • Johan Matthijs

    Huisarts
  • Jonas Docx

    Sportarts
  • Tomas Hannes

    Tomas Hannes

    Diëtist, Sportdiëtist, Bewegingsdeskundige, Trainer
  • Karel De Crem

    Sportarts
  • Inge D'eer

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Tina Lambrechts

    Diëtist, Sportdiëtist
  • Inge Bru

    Sportarts, Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Jettie Tempels

    Sportarts
  • Michel D'Hollander

    Huisarts
  • Sophie Lambrecht

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Leysen Joppe

    Leysen Joppe

    Diëtist, Sportdiëtist
  • Jason Coldwell

    Kinesitherapeut, Sportkinesitherapeut
  • Kris Peeters

    Kris Peeters

    Sportarts
  • Carl De Crée

    Sportarts, Endocrinoloog, Bewegingswetenschapper, Trainer, Andere
  • Charlotte De Jonckheere

    Charlotte De Jonckheere

    Podoloog
  • Filip Noe

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Herwig Vergucht

    Sportkinesitherapeut
  • Dries Dieusaert

    Huisarts, Sportarts
  • Alain Van Noorbeeck

    Sportarts
  • Philippe De Ryck

    Sportarts
  • Jean-Paul Van der Sypt

    Sportarts
  • Robrecht Dhollander

    Huisarts
  • Luc Fr. Janssens

    Sportarts
  • Steven Platteaux

    Sportarts
  • Henri Van Herpen

    Kinesitherapeut
  • Stefan Hooftman

    Sportarts
  • Guy Peeters

    Sportarts
  • Marco Guidi

    Sportarts
  • Leonie Geukens

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Frederik Deconinck

    Bewegingswetenschapper
  • Mitch Malavolta

    Huisarts, Sportarts
  • Francis Lemmens

    Sportarts
  • Kevin Robson

    Trainer
  • Bram Debaene

    Sportarts
  • Annelies Van Erck

    Sportarts, Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Wouter Dierynck

    Sportarts
  • Luk Buyse
    Huisarts, Sportarts

    Luk Buyse

    Huisarts, Sportarts
  • Elke Van den Steen

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Jan Wanten

    Sportarts
  • Johan Roeykens

  • Peter Lagrou

    Sportarts, Andere arts-specialist
  • Roel Jacobs

    Roel Jacobs

    Kinesitherapeut, Sportkinesitherapeut
  • Guy Vandenhoven

    Sportarts
  • Angelique Veracx

    Angelique Veracx

    Osteopaat
  • Karel Pardaens

  • Ben Corteville

    Cardioloog
  • Annelies Harnie

    Sportarts
  • Jo Vandersmissen

    Radioloog
  • Tom Smolders

    Huisarts
  • Hamza Laamarti

    Diëtist
  • Ivan Ghillebert

    Huisarts
  • Patrick Govaert

    Sportarts
  • Sjors Pietermans

    Sjors Pietermans

    Huisarts, Sportarts
  • Marianne Cuyvers

    Sportdiëtist
  • Koenraad Thuysbaert

    Sportarts
  • Steven Reyskens

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Daniel Baesberg

    Sportarts
  • Mileen De Vleeschhouwer

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Luc Vogelaers

    Huisarts

Gerelateerde items

Training
Apneu

Apneutraining: Acute en chronische effecten op inspanningstolerantie

Sporter Artikel Training Training
Kinderen en jongeren_sporthethiek.png

Hoe kijken kinderen en jongeren naar een veilig sportklimaat?

Sporter Blog Ethiek
Beleid
Grensoverschrijdend gedrag

Grensoverschrijdend gedrag in de sportclub: wat kan jij doen en bij wie kan je terecht?

Sporter Blog Ethiek Gezond Sporten Beleid Gezond Sporten
Blessurepreventie
enkelverzwikking

Veel voorkomende sportblessures: een enkeldistorsie

Sporter Artikel Factsheet Video Blessurepreventie Training Gezond Sporten Blessurepreventie Training Gezond Sporten
Sluiten