Genoeg bewegen en sporten is van groot belang voor de gezondheid en ontwikkeling van kinderen. Fysieke activiteit is zelfs noodzakelijk voor een normale groei! Maar is het ook wel gezond om veel en intensief te sporten wanneer je nog aan het groeien bent? En wat betekent 'groeien' eigenlijk? Sportarts Katja Van Oostveldt vertelt je alles over groeien en sport!
Top atleten worden reeds van kindsbeen af gevormd. Ze tonen een onherroepelijke passie voor hun sport en gaan er met volle overtuiging voor. Jonge talenten postuleren zich al gauw als kampioenen en dan beginnen ze te dromen. Dromen van meer … meer trainen, meer winnen, topsportschool, meer op dat podium staan, meer medailles en in veel gevallen als ultieme uitdaging willen ze naar de Spelen of deel uitmaken van een topteam op internationaal niveau. Ze willen de beste zijn!
Talent alleen volstaat niet om de top te halen. Er moet hard gewerkt worden. Iedereen kent de leuze ‘hard work beats talent, if talent doesn’t work hard’.
Het heeft hen letterlijk en figuurlijk bloed, zweet, tranen en veel offers gekost eer ze die ultieme alles overtreffende prestatie neerzetten.
Full time school, trainen en … groeien!
Deze toppers waren ook ooit kind en zijn vandaag de dag het voorbeeld voor menig jong ambitieus sportertje. Recente reportages zoals ‘competitiebeesten’ op Ketnet tonen hoe ze hun tijd indelen en school combineren met wat als meer dan een fulltime programma kan beschouwd worden. Het ziet er leuk uit, maar het leven als topsporttalent kan hard zijn; op jonge leeftijd worden ze, soms meer dan de doorsnee tiener, geconfronteerd met pijn, frustratie, teleurstelling, slapeloze nachten, falen, presteren, huiswerk, alles gecombineerd krijgen en vooral niet opgeven.
Het wordt onderschat wat op die leeftijd al van lichaam en geest gevraagd wordt.
En dan … dan moeten ze nog groeien ook?
Wat is dat nu ‘groeien’?
Groei en ontwikkeling omvat de toename van
- het aantal cellen (celdeling)
- de grootte van cellen
- het aantal verschillende soorten cellen (celdifferentiatie)
In de pre-puberteit (6j-10j / 5m-9j) verloopt de groei nog relatief langzaam (5-6cm/jaar). In de puberteit lijnen de secundaire geslachtskenmerken zich af en heeft de groeispurt plaats.
Hormonen zorgen voor het in goede banen lijden van al deze processen. We onderscheiden groeihormoon, schildklierhormoon en geslachtshormonen.
- Groeihormoon wordt in korte pulsjes vrijgegeven. Wanneer men stilzit, wordt er maar weinig groeihormoon gemaakt. Toename van de productie heeft plaats bij lichaamsbeweging en stress, en ongeveer twee uur na het inslapen.
- De schildklierhormonen houden de energiehuishouding op punt. Alle lichaamsfuncties, dus ook de groei, zijn hiervan afhankelijk.
- In relatie tot de groei zijn de belangrijkste geslachtshormonen testosteron en oestradiol. Beide hebben een positieve invloed op de groei, maar meer nog op de botrijping.
‘Brake a leg’ - Lengtegroei
Op het einde van de lange beenderen van ons lichaam situeren zich de groeischijven (physe) welke verantwoordelijk zijn voor de lengtegroei. Botten groeien eerst en dan volgen pezen en spieren. Dit met als resultaat dat de pezen en spieren over het algemeen relatief te kort zijn tijdens de groei. Hierdoor zie je soms jongeren in de groei houterig of minder soepel bewegen. Groei is immers ook nooit 100% symmetrisch waardoor er soms tijdelijk een beenlengteverschil kan geobjectiveerd worden. Deze snelle lengtetoename tijdens de groeispurt vormt een risico voor het oplopen van tractieletsels (type Osgood Schlatter, Sever’s, Sinding-Larsen-Johansson) wanneer spieren en pezen nog achterlopen op de lengtegroei van de botten. Ook de aanhechtingszones (apophysen) zijn at risk voor spanning en kunnen in het slechtste geval zelfs door overdreven spanning afgerukt worden (avulsie).
De zones at risk zijn :
- de elleboog
- de bekkenkam (spina iliaca)
- de lies
- het zitbeen
- de knie
Fysieke activiteit is noodzakelijk voor een normale groei en ontwikkeling. Sport en spel op school en daarbuiten dragen hiertoe bij. Wanneer kinderen echter in een competitieve setting terecht komen, worden ze blootgesteld aan overbelasting. Groei neemt af door overdreven mechanische belasting. Ik moet hier geen tekeningetje bij maken dat dit in de sport soms ten voordele en ten nadele kan uitdraaien. In sommige landen past men dit zelfs reeds op jonge leeftijd toe om zo een kleine gestalte te behouden welke voor bepaalde sporten een voordeel kan zijn.
Bot is bij jongeren elastischer met als gevolg dat echte fracturen minder voorkomen. Stel een twijgje voor … dit zal eerder buigen dan wel breken (groenhoutfracturen).
Opgelet met de groeischijven!
Zoals reeds aangegeven bevinden de groeischijven zich op het uiteinde van de lange beenderen. Een groeischijf bestaat uit kraakbeenweefsel, wat veel minder stevig is dan bot. Een fractuur doorheen de groeischijf (Salter-Harris-letsel) alsook een stressletsel van de groeischijf (physair letsel) brengen de groei in gevaar en dienen dus tijdig herkend te worden.
Bijzondere aandachtspunten bij sportende meisjes
Als een kind op een lage leeftijd veel geslachtshormonen aanmaakt, zal het kind in eerst instantie harder groeien dan normaal. De groei zal echter, door een snellere rijping van het bot, veel vroeger stoppen, zodat de uiteindelijke lengte toch redelijk klein blijft. Oestradiol heeft nog een belangrijke eigenschap: bij een grote hoeveelheid remt het juist de groei. Daarom wordt het weleens toegepast bij meisjes die erg lang dreigen te worden.
Ik merk op dat binnen de topsportwerking de oudste groepen regelmatig opgevolgd worden a.d.h.v. bloedname en screenings. Het lijkt wel of ze dit privilege met de volwassenheid verwerven. Er wordt bloed getrokken om de puntjes op de ‘i’ te zetten en snel te kunnen ingrijpen bij afwijkingen om erger te voorkomen. Maar een lichaam, en dan voornamelijk een vrouwen lichaam, ondergaat eens volwassen nooit meer dergelijke grote veranderingen als tijdens de adolescentie en heeft net tijdens die veranderingen grotere noden. Noden die variëren in functie van hormonale, metabole en psychologische veranderingen. Dus een bloedname van tijd tot tijd bij intensief sporten & groeien is zeker geen overbodige luxe.
Menig volwassen atlete gebruikt één of andere vorm van anticonceptie welke sommige zaken vereenvoudigt, maar een jonge atlete die net haar menarche doorkomt moet meestal nog enkele jaren voort met de grilligheid van haar cyclus.
Echter is de menstruatie een goeie barometer om aan te geven hoe het met dat lichaam gaat. Wanneer er een relatief energie te kort zou zijn (RED-S) omdat er te veel energie verbruikt (training en bijkomende dagelijkse beslommeringen) en te weinig energie ingenomen wordt (voeding) zijn het de regels die als eerste aan de alarmbel trekken. Ze gaan in staking (amenorroe). De menstruatie is een teken dat het lichaam elke maand weer klaar is voor het huisvesten van een kindje. Zwanger zijn vraagt veel energie. Het lichaam moet niet één maar plots twee organismen voeden en in leven houden. Soms wordt er amper genoeg energie ingenomen om dagelijkse activiteiten rond te krijgen, laat staan dat er een kindje zou kunnen groeien. Het wegvallen van de regels (amenorroe) is dus een teken van de wand dat je je op glad ijs bevindt en mag de dag van vandaag niet meer als ‘normaal’ beschouwd worden. Topsport mag geen excuus meer zijn om dit te banaliseren.
Hetzelfde geldt voor het uitblijven van de regels tot voorbij de leeftijd van 16 jaar.
Bespreek dit met je arts!
Een kind is geen kleine volwassene
Een kind wordt vaak met dezelfde medicatie behandeld als een volwassene. Vanuit ethische invalshoek worden er immers geen studies op kinderen gedaan met als gevolg dat behandelingen afkooksels zijn van wat er uit de studies komt bij volwassenen.
Met name studies op volwassen mannen, want een vrouwenlichaam is haast onmogelijk te standaardiseren met die hormonale schommelingen elke maand.
Hiermee rekening houdend moeten we in ons achterhoofd houden dat kinderen geen kleine volwassenen zijn. De adolescentie markeert een zo danig grillige en belangrijke periode in het leven dat we dit niet als vanzelfsprekend mogen beschouwen.
Dus bij amenorroe, blessures, slapeloosheid, prestatievermindering: ga in beraad met arts, voedingsdeskundige, trainer, psycholoog! Laat de kans van optimaal ontwikkelen niet aan je voorbij gaan!
Wil je meer weten over dit onderwerp? Neem dan zeker een kijkje op de leeftijdstool 'Ontwikkelingsgericht trainen' van Gezond Sporten! Hier vind je meer over de fysieke ontwikkeling (uithouding, kracht, lenigheid, snelheid en motoriek), mentale ontwikkeling en sportblessures bij kinderen.
