Slagen op het hoofd tijdens gevechtsporten, een kopduel in een voetbalwedstrijd en een val op het hoofd bij het skaten. Allemaal situaties met een impact op het hoofd die geregeld kunnen voorkomen in de sport en die mogelijks een hersenletsel tot gevolg kunnen hebben (hersenschudding of zelfs hersenbloedingen). Zo'n blessure is moeilijker te evalueren aangezien ze niet altijd uitwendig zichtbaar is en zich soms pas dagen later manifesteert, maar is wel van groot belang tijdig te herkennen! Sportarts Katja Van Oostveldt vertelt je alles wat je moet weten over hersenschuddingen in de sport en hoe je ze moet herkennen en aanpakken.
Traumatische hersenletsels in de sport zorgen nog te vaak voor onduidelijkheid omtrent aanpak en sportparticipatie. Een hersenschudding, commotio cerebri genaamd, is immers niet zo eenvoudig te documenteren als een spierblessure waarvoor je beeldvorming kan doen en zo kan inschatten hoe snel iemand terug kan keren naar zijn sportactiviteiten na het oplopen van bijvoorbeeld een spierscheur.
Een hersenschudding wordt gedefinieerd als een complex pathofysiologisch proces in de hersenen veroorzaakt door traumatische biomechanische krachten. Bijvoorbeeld een directe of indirecte klap op het hoofd, nek of een ander lichaamsdeel met een impulskracht die naar het hoofd wordt doorgegeven.
Er is niet altijd een structureel letsel dan wel eerder een functionele verstoring. Bij het maken van beeldvormig wordt er immers meestal niets gevonden.
Sport-Related Concussion (SRT)
Meestal is er sprake van vlot herstel binnen de 30 dagen, maar helaas kunnen bij 10-20% van de gevallen de klachten langer dan 3 maanden aanhouden.
Aanpak: Recognize & Remove en … MONITOR!
Recognize
Eerst en vooral is het belangrijk om een impact waarbij een hersenschudding kan optreden te herkennen. Een open wonde in het gelaat of op het hoofd is altijd verdacht voor een bijkomend hersentrauma, alsook bij een dentaal trauma of wanneer iemand consulteert met een pijnlijke knie of enkel na het vallen van de trap. Maar al te vaak wordt er gezorgd voor de bloedende verwondingen, de tanden en de verzwikte enkel of knie en laat verdere neurocognitieve evaluatie van een eventueel hersenletsel te wensen over.
Er bestaan tools zoals onder andere de ‘SCAT5 immediate or ‘on-field’ assessment’ waarmee aan de hand van observatie, bevraging en testing een eerste inschatting kan gemaakt worden van eventueel gevaar.
Remove
Bij een afwijkend ‘on-field’ assessment is het van belang de atleet aan de kant te houden.
Het ‘off-field’ luik van de SCAT5 kan dan verder doorgenomen worden om een grondigere inschatting te maken van de impact van het trauma. Deze omvat een symptoom score, een cognitieve screening, een neurologische testing en maakt een inschatting van de geheugenfuncties.
Een SCAT5 test omvat een paar testen die door sommigen in niet geblesseerde toestand ook al moeilijk kunnen zijn. Vandaar het belang om een baseline testing te doen aan het begin van het seizoen of bij intake, zodat de resultaten bij blessure vergeleken kunnen worden met wat de atleet anders presteert op deze test.
Monitor
Na het herkennen en het verwijderen van de speler uit de competitie of training volgt de opvolging. De symptomen zijn dynamisch en kunnen veranderen in verloop van tijd. Soms ‘for better’ maar ook soms ‘for worse’. De eerste 6u na een hoofdblessure is het noodzakelijk het slachtoffer om het uur te revalueren. Valt het trauma dus laat op de dag wil dat zelfs zeggen dat er een wekprotocol gehanteerd dient te worden. Men dient het slachtoffer om het uur te wekken om na te gaan of deze niet stilaan in een coma aan het belanden is door intracraniële zwelling of bloeding. Net zoals bij een verzwikte enkel kan zwelling zich meteen manifesteren of soms pas de dag nadien. Het nadeel van zwelling van onze hersenen is dat deze niet visueel te beoordelen is. Zo kan het voorkomen dat een atleet meteen na impact geen afwijkingen scoort op zijn evaluatie, maar na enkele uren toch plots achteruit kan gaan. Spraakverwarring, braken, verwardheid, visus vermindering, uitstralende pijn, tintelingen of verlammingsverschijnselen zijn dan rode vlaggen waarmee men meteen naar spoed dient te verwijzen.
Wanneer deze symptomen pas later ontstaan kunnen ze teken zijn van een eventuele hersenbloeding of overdruk in de schedel door toenemende zwelling. Onze schedel geeft immers niet mee en maakt dat bij inwendige zwelling van het hersenweefsel structuren kunnen verdrukt of geplet worden met alle noodlottige gevolgen vandien. Deze verschijnselen vereisen dringende hulp en zijn levensbedreigend!
Return To Sport
Iedereen wil zo snel mogelijk na een hersentrauma terug aan het sporten, want je ziet er toch niets van en bij een lichte hersenschudding zijn de klachten in rust vaak snel opgelost. Maar LET OP! Gezien de complexiteit van hersentrauma en mede door de onvoorspelbaarheid en schommelingen in symptomatologie, is het van uiterst belang een graduele ‘return to sport’ te hanteren onder toezicht van een arts die hiermee vertrouwd is. Te vaak hoor ik sporters in hun anamnese bij bevraging van de voorgeschiedenis melden dat ze ooit na een slag op het hoofd zich snel beter voelde, maar toch nog wel regelmatig bij lang lezen, studeren, computerwerk of een rustige inspanning hoofdpijn hebben. Een paracetamol is dan een eenvoudige oplossing, maar in feite is dit gewoon het handelsmerk van onze grijze massa die meer hersteltijd vraagt.
Voorkomen beter dan genezen
Na een hersentrauma kunnen aandachtsproblemen, problemen met informatieverwerking, vertraagde reactiesnelheid en geheugenverlies persisteren. Het belang van herkennen en correct behandelen is aldus een noodzaak, maar garandeert niet altijd succes. Ondanks voldoende rust kan iemand alsnog een hele tijd gevoelig blijven voor hoofdpijn bij prikkels. Voorkomen is dus de boodschap.
Repetitieve hersentraumata kunnen tot latere neurologische afwijkingen lijden zoals dementie en CTE (chronische traumatische encefalopathie).
Wereldwijd zet men de laatste jaren in op ’brain health’ en dat is in België niet anders. Richtlijnen en protocollen zijn volop in ontwikkeling alsook het wetenschappelijk onderzoek naar de pathofysiologie. Zo is Gezond Sporten samen met het Centrum Ethiek in de Sport (ICES) en het Vechtsportplatform (RVSP) een project gestart rond "Impact op het hoofd", met als doel beschikbare informatie omtrent een impact op het hoofd praktisch ter beschikking te stellen.
Meer info over het 'Impact op het hoofd project'
Take home message
Recognize & Remove & Monitor: na een impact op het hoofd moet je de speler van het veld verwijderen (remove) en de SCAT5-evaluatie uitvoeren, als deze afwijkend is moet je er een arts bij halen, naar de huisarts van wacht gaan of naar het spoed als er geen arts beschikbaar is.
Een hoofdimpact kan aanleiding geven tot een ernstig, en potentieel fataal, hersenletsel. Er moet ingezet worden op het herkennen van een hersentrauma en het daarbij horend correct handelen. Atleten alsook teamgenoten en entourage moeten opgeleid worden om een hersenschudding te kunnen herkennen en benaderen. Sporters met een mogelijke hersenschudding moeten de activiteit onmiddellijk stopzetten en van het sportterrein gehaald worden ter evaluatie en follow-up door een arts of para-medic die vertrouwd is met de nodige evaluatie protocols.
