Sporten is gezond, ook als je astma hebt

“Astma is een complexe ziekte. Er is een chronische ontsteking van de luchtpijptakken waardoor ze overgevoelig reageren op allerlei prikkels”, zegt professor dokter Elke De Wachter, longarts in het UZ Brussel en kliniekhoofd kinderpneumologie. Die triggers kunnen allergenen zijn zoals onder meer voeding, dieren, pollen of huisstofmijt, maar ook sterke geuren (rook, parfum, chloorgeur, etherische oliën, …), koude en droge lucht, stress, luchtwegeninfecties en inspanningen. Contact met die prikkels kan leiden tot tijdelijke vernauwing van de luchtpijptakken en kan zo een astmacrisis uitlokken. Je ervaart een beklemmend gevoel op de borst, benauwdheid, kortademigheid, hoesten en piepen bij het uitademen. 

Medicatie als basis

“De eerste belangrijke stap bij een behandeling is de triggers te identificeren. Wat lokt de astmacrisis uit? Is het een allergie, een sterke geur? In welke situaties worden de klachten ervaren, in welke omgeving? Het is soms wat zoeken”, legt dokter De Wachter uit. “Educatie speelt een sleutelrol. Je moet niet alleen de prikkels, maar ook de symptomen leren herkennen. De patiënt moet het opmerken als hij een astmacrisis krijgt. Die kan hij opvangen door de relievermedicatie, die we noodmedicatie noemen. Die wordt geïnhaleerd door middel van een puffer en bevat een stof die de luchtpijptakken ontspant zodat kortademigheid, hoesten of benauwdheid snel verdwijnen”, verduidelijkt de longarts. Het vermijden van triggers die een astmacrisis uitlokken, is niet altijd mogelijk. Daarom is het belangrijk om de noodmedicatie altijd op zak te hebben. 

Als je vaak last hebt van astmacrisissen, is het aangewezen om een dagelijkse behandeling op te starten. “Doordat die de ontsteking remt, zal contact met prikkels geen crisis meer uitlokken. Die basisbehandeling, ook de controller genoemd, wordt ook via een inhalatie (puffer) opgenomen. Het is belangrijk om die dagelijks te gebruiken.”

“Elke therapie is maatwerk. We proberen voor elk individu een evenwicht te vinden tussen niet te veel medicatie en niet te veel astmaklachten. Uiteraard evalueren we regelmatig en sturen we bij. De medicatie kan bijvoorbeeld variëren afhankelijk van het seizoen”, zegt dokter De Wachter. Ook tolerantie voor sporten of bewegen kan een aanleiding zijn om de basisbehandeling aan te passen.

Hoe iemand op een fysieke inspanning reageert, geeft ons kostbare informatie over de behandeling. Het geeft aan of het astma onder controle is of niet. Met een goede basisbehandeling moet je kunnen sporten zonder crisis. Bij onvoldoende controle tijdens de inspanning, moeten we een betere balans zoeken door de medicatie aan te passen.

Bewegen is nodig

Want naast het vermijden van prikkels en de behandeling met medicatie, zetten de longartsen ook in op levensstijl. Een gezond gewicht, een rookvrije omgeving èn sporten horen daarbij. Studies tonen aan dat regelmatig bewegen niet alleen een positief effect heeft op uithouding, maar dat er minder kans is op astmacrisissen en er meer dagen zijn zonder symptomen. Daarnaast is bewegen goed voor je mentale gezondheid, versterkt sporten de spieren, de hartfunctie en de ademhaling. Sporten vermindert de kans op obesitas, hart- en vaatziekten, kanker en versterkt het immuunsysteem. Tot slot ervaar je minder stress als je vaker beweegt en krijg je meer zelfvertrouwen. Samengevat: 

 
Toch ervaren veel personen met astma klachten tijdens het sporten. Die worden meestal uitgelokt door koude en droge lucht. “Normaal adem je in door de neus. Die verwarmt, bevochtigt en filtert de lucht. Als je sport, ga je dieper ademen want er is meer zuurstof nodig. Je schakelt automatisch over naar mondademhaling en die is meer prikkelend voor de overgevoelige luchtwegen. Daardoor is er een hogere kans op astmaklachten die zowel tijdens als kort na het sporten kunnen ontstaan”, zegt dokter Shane Hanon, longarts in UZ Brussel en kliniekhoofd pneumologie.

Onderhoudsbehandeling is belangrijk

Toch kan je een aantal maatregelen nemen om de klachten te beperken. Korte inspanningen van hoge intensiteit (minder dan 5 minuten), intervaltraining en lange inspanningen met een lagere intensiteit geven minder last. “Een goede en lange opwarming is daarbij belangrijk”, benadrukt longarts Hanon. “Daarnaast adviseren we om vooraf een extra puff van de relievermedicatie te nemen èn moet je de onderhoudsbehandeling goed toepassen.”

De dagelijkse basisbehandeling is belangrijk om klachten bij het sporten zo minimaal mogelijk te houden.

Binnensport wordt meestal beter verdragen dan buitenactiviteiten. “Niet alleen door de koude en droge lucht, ook luchtvervuiling, ozonconcentraties, pollen en de temperatuur kunnen een rol spelen. Toch kan je met een goede begeleiding ook buiten aan duursport doen. De plaats waar je gaat sporten en het moment van de dag kunnen van grote invloed zijn”, verduidelijkt dokter Hanon. 

Noodmedicatie op zak

Op basis van intensiteit en omgeving, kan je sporten onderverdelen volgens het risico op klachten. Zo worden skiën, badminton, boksen, golf, handbal, judo, karate, tennis, turnen en wandelen meestal goed verdragen en leveren basketbal, hardlopen, ijshockey, langlaufen, rugby, schaatsen en voetbal vaker astmaklachten op. “Zwemmen staat niet in het lijstje omdat hierop zeer individueel gereageerd wordt”, zegt dokter Hanon. “De warme vochtige lucht is positief voor mensen met astma, maar de sterke chloorgeur kan voor irritatie zorgen.” De enige sport die absoluut wordt afgeraden is diepzeeduiken, omwille van de koude en droge lucht uit de zuurstoffles. 

Belangrijk is om ook tijdens het sporten altijd de noodmedicatie (de reliever) op zak te hebben.

Ervaar je klachten, stop je meteen met sporten en gebruik je de reliever.

"Die zal in de meeste gevallen binnen de vijf minuten de symptomen verlichten zodat je de sport kan hervatten”, zegt dokter Hanon. “Bij een zwaardere astmacrisis zal je dereliever herhaaldelijk moeten gebruiken tot de klachten weg zijn en is het beter om het die dag verder rustig aan te doen.”

Kinderen stimuleren

De diagnose van astma wordt vaak op jonge leeftijd gesteld. Het is dan ook belangrijk om kinderen niet af te remmen om te bewegen en te sporten. Toch wordt fysieke inspanning vaak vermeden. Ouders zijn bezorgd en ook de schoolomgeving reageert niet altijd gepast. “We krijgen hierover veel vragen”, bevestigt kinderlongarts Elke De Wachter. “Op scholen is er vaak onbegrip. Sommige turnleerkrachten vinden het allemaal maar flauwekul. Ze begrijpen niet waarom een kind bijvoorbeeld niet mee kan voetballen, maar wel kan badmintonnen. Terwijl andere leerkrachten dan weer overbeschermend reageren”, zegt De Wachter die ouders aanraadt om op een oudercontact ook met de turnleerkracht te praten.

“Sportclubs zijn doorgaans wel op de hoogte van wat kan en niet kan. Er is een ander contact met ouders en trainer want ze hebben de activiteit samen met het kind zelf gekozen. Er is een betere wisselwerking, langs beide kanten.”

Het is niet altijd eenvoudig om klachten bij kinderen te herkennen. “Ze zijn vaak minder opvallend, soms is het niet meer dan een droge kuch. Kinderen kunnen niet altijd goed benoemen wat ze voelen, ze merken de symptomen niet altijd op”, aldus De Wachter. Omgekeerd mag je een slechte conditie niet zomaar verwarren met een astmacrisis.

Als je snel buiten adem bent bij het sporten, is dat niet noodzakelijk het gevolg van astma.

Plezier is alles

Om die conditie op peil te houden is sporten voor elk kind belangrijk, of het nu astma heeft of niet. “Maar het allerbelangrijkste is dat het kind er plezier aan beleeft. Daar staat of valt alles mee. Plezier is een belangrijke drijfveer. Zoek samen een sport waar je kind zich goed bij voelt, zorg voor een goed contact met de begeleiders. Verloopt het sporten niet optimaal, dan zoeken we samen naar een oplossing. We proberen een balans te vinden met de medicatie. Soms kan de training iets worden aangepast of helpt een langere opwarming, … Er is altijd wel een oplossing te vinden. Zelfs competitiesport is mogelijk met astma èn een goede begeleiding”, verzekert dokter De Wachter. 

En wat met ernstig astma?

Ook voor personen met ernstig astma is sporten aangeraden. “We zien dat ernstige astma vaak gelinkt is aan obesitas”, zegt dokter Hanon. “Die patiënten hebben zeker nood aan een oefenprogramma met voldoende fysieke activiteit. Er zijn goede nieuwe behandelingen die het mogelijk maken om te sporten." 

Meer info over astma en sport vind je op onze nieuwe themapagina.

Gezond Sporten ontwikkelde samen met UZ Brussel, de Astma- en Allergiekoepel en Sport Vlaanderen een brochure waarin de belangrijkste aandachtspunten bij astma en sporten visueel zijn uitgewerkt. Bestellen kan via sofie@gezondsporten.be

Gezond Sporten organiseert op 15 oktober voor artsen en apothekers een multidisciplinair congres over Astma & Sport.