(Top)sport gaat vaak gepaard met strikte eetgewoontes, maar soms helt de balans over naar de verkeerde kant. En hoewel er een taboe heerst over eetstoornissen bij zowel sporters als niet-sporters, wil dit niet altijd zeggen dat er sprake is van een eetstoornis. Sportdiëtiste Inge De Ridder vertelt je hier meer over.
Iedereen die sport wordt er wel mee geconfronteerd; het lichaamsgewicht of het “ideale sportlijf”. Het valt niet te ontkennen dat een lager lichaamsgewicht gunstige effecten heeft op de atletische prestaties op het gebied van hardloopsnelheid, spronghoogte of esthetiek. Afhankelijk van de sport variëren de respectievelijke lichaamsvormen en ook het waargenomen "ideale" lichaamsbeeld: atleten uit duursporten streven gewoonlijk een laag lichaamsvetgehalte en een algeheel dunner uiterlijk na, daarentegen streven atleten uit krachtgerichte en esthetische sporten naar een laag lichaamsvetpercentage en hoge spiermassa. En om dat gewenste resultaat te bereiken, volgen atleten vaak verschillende diëten of restricties, het één al extremer als het andere. Of proberen ze één of andere nieuwe, vaak door een influencer gepromote hype uit. Hierdoor geven ze het lichaam een energietekort. In eerste instantie kan men een positief effect ervaren op de prestaties wat voor de atleet vaak betekent om de restricties verder te zetten. Of ze ervaren het als druk om er op een bepaalde manier uit te zien. Druk in verband met het lichaamsgewicht kan ook worden ervaren van de coach, teamgenoten en in deze tijd zeker ook via de sociale media. Door continue voedingsbeperkingen kan de atleet een chronische lage energiebeschikbaarheid creëren en hier schuilt voornamelijk het probleem.
Een chronische lage energiebeschikbaarheid (LEA) veroorzaakt een verstoring van de metabole homeostase bij sporters. Door die disbalans is er niet genoeg energie beschikbaar om lichaamsfuncties te ondersteunen die essentieel zijn voor de lichamelijke gezondheid en de sportprestaties. Het lichaam heeft geen brandstof genoeg voor 'niet-essentiële' functies, zoals bijvoorbeeld de voortplanting. LEA kan een negatieve invloed hebben op bijna elk systeem in het lichaam, zowel bij mannen als vrouwen.
Is er dan altijd sprake van een eetstoornis? Neen, chronische LEA kan ook het gevolg zijn van onschuldige redenen, zoals gebrek aan kennis over geschikte voeding en de behoefte aan een optimale energiebalans, gebrek aan tijd om maaltijden te bereiden, onvoldoende kookvaardigheden en financiële of zelfs fysiologische redenen, dwz verlies van eetlust na een trainingssessie. De grenzen tussen onbedoelde LEA en de ontwikkeling van een eetstoornis zijn echter klein en in elkaar vloeiend, bijvoorbeeld kleine veranderingen in het dieet die zijn gestart om gewicht te verliezen, kunnen dwangmatig worden.
Chronische LEA kan uiteindelijk leiden tot RED-S (relatief energietekort in de sport). RED-S manifesteert zich in een verscheidenheid aan fysieke en psychologische symptomen, die helaas vaak onopgemerkt blijven. Het dubieuze is dat de eerste symptomen de prestaties in eerste instantie kunnen verbeteren, althans op korte termijn. Overmatige training en caloriebeperkt eten leidt tot een lager lichaamsgewicht, wat even kan resulteren in snellere tijden. En de aanvankelijke verbetering van de prestaties kan de atleet een vals gevoel van veiligheid geven en hem of haar verleiden om nog verder te gaan. Kleine signalen zoals een aanhoudende verkoudheid en algemene vermoeidheid, verlies aan menstruatie, frequente kleine blessures, prikkelbaarheid en moeite bij het herstellen van trainingen kunnen signalen zijn van RED-S. Maar in een prestatiegerichte samenleving die wordt gestuurd door “No pain, No gain” is het gemakkelijk om fysieke ongemakken te zien als vooruitgang. Je grenzen verleggen en zeer gecontroleerd eten worden door de entourage ook vaak gezien als een teken van discipline en motivatie. Het is pas na een langere periode van LEA dat ook de spieropbouw vermindert en de botten verzwakken waardoor men kwetsuren zal oplopen. Maar het is vaak als de zin in trainen afneemt of bij herhaalde fracturen dat men aan de alarmbel begint te trekken.
Figuur 1. Gevolgen van RED-S voor de gezondheid, waarbij het concept van de vroeger gebruikte ‘Female Athlete Triad’ wordt uitgebreid (1)
En hoewel kennis over voeding toegankelijker is dan ooit en sporters over het algemeen een beter begrip van voeding hebben dan niet-sporters, zijn veel misvattingen, zoals "koolhydraten zorgen ervoor dat je aankomt" of "voedselinname zou alleen binnen een bepaalde tijd moeten gebeuren" nog steeds gebruikelijk en vaak ondersteund door bekende media figuren.
RED-S is zeker niet hetzelfde als een eetstoornis alhoewel het uiteindelijk wel naar een eetstoornis kan leiden. Een sporter kan verstoord eetgedrag vertonen, maar zonder volledig te voldoen aan de criteria voor een eetstoornis. Net zoals bij niet-sporters, ontwikkelt ook bij sporters verstoord eetgedrag zich over een spectrum. Dat spectrum gaat van optimale voeding, over verstoord eetgedrag zoals bijvoorbeeld maaltijden overslaan, dwangmatig of beperkend eten tot eetstoornissen (zie figuur 2).
Figuur 2. Het spectrum van eetgedrag bij de topsporter, van optimale voeding tot verstoord eetgedrag en eetstoornissen (2)
Met dit artikel willen we het taboe over eetstoornissen en het gevecht met de weegschaal in de sport doorbreken. En dit is niet eenvoudig want je mag de sociaal-culturele druk en invloed van de media op atleten niet over het hoofd zien. Het is ook gewoon moeilijk om een neutrale benadering van eten te behouden in onze cultuur waar elke week wel een nieuwe voedingshype wordt gepost, meestal zonder wetenschappelijke basis. En wanneer stopt aandacht voor een gezonde, evenwichtige voeding en levensstijl en begint gestoord eetgedrag? Wanneer slaagt de balans door?
Iedereen die met atleten werkt zou onze atleten moeten ondersteunen met een gezonde sport- en eetomgeving en mindset. Een sportomgeving waar de atleet in balans centraal staat en niet de atleet op de balans.
Wil je meer weten? Volg dan zeker onze meeting/webinar op 24 maart 2022 “Eetstoornissen in de sport”!
Bronnen afbeeldingen:
- Mountjoy, M., Sundgot-Borgen, J., Burke. et al. IOC consensus statement on relative energy deficiency in sport (RED-S): 2018 update. British Journal of Sports Medicine, May 2018. Jun;52(11):687-697
- Wells KR, Jeacocke NA, Appaneal R, Smith HD, Vlahovich N, Burke LM, Hughes D. The Australian Institute of Sport (AIS) and National Eating Disorders Collaboration (NEDC) position statement on disordered eating in high performance sport. Br J Sports Med. 2020 Nov;54(21):1247-1258. doi: 10.1136/bjsports-2019-101813. Epub 2020 Jul 13. PMID: 32661127; PMCID: PMC7588409.
