Wat zijn calorieën en hoeveel energie verbruik je?

Wat zijn calorieën en hoeveel energie verbruik je?

Gezond Sporten is een multidisciplinaire vereniging die zoveel mogelijk (para)medische professionals uit de sportgeneeskunde in de brede zin van het woord wil samenbrengen om gezond sporten in Vlaanderen wetenschappelijk verantwoord te promoten. Wij staan zowel open voor verenigingen als voor sportmedische professionals die zich op individuele basis willen engageren binnen Gezond Sporten.
Sporter Artikel Voeding

Sporten vraagt energie en zoals je waarschijnlijk wel weet, haal je deze energie uit je voeding. Alle voedingsmiddelen hebben dan ook een etiket waarop staat hoeveel energie ze kunnen leveren. Je kent ze wel: die verdraaide hoeveelheid kilocalorieën op de verpakking. De energie die je dan hebt ingenomen door te eten, zal je dan ook weer doorheen je dag verbruiken. Dit is voor jou anders dan voor je ouders, voor je beste vriend/vriendin of dan mij, en hangt vooral af van hoe actief je bent doorheen je dag: welke job doe je, hoeveel beweeg je, welke sport beoefen je, …

In deze blog kom je meer te weten over wat ‘calorieën’ nu eigenlijk zijn en hoeveel energie jij ongeveer dagelijks verbruikt. Als je altijd al eens hebt willen weten welke sport nu juist het meest energie vraagt van je lichaam en welke verschillen er bestaan tussen sporten betreffende hun energieverbruik, moet je zeker verder lezen. Met de info die we geven kan je een idee vormen van hoe lang je moet sporten om voedsel te verbranden. Je moet dit nu zeker niet allemaal gaan uitrekenen voor jou, maar het is interessant om hier een idee van te hebben.

 

Wat zijn dat, calorieën?

De calorie (cal) is een oude fysische grootheid voor energie of warmte. Officieel werd deze maat vervangen door de joule (J) in alle wetenschappelijke takken, enkel de voedingsindustrie koos er voor deze te behouden. Nu staat de kilocalorie (kcal) – 1000 cal – voor de eenheid van energie in voedingsleer en wordt ze gedefinieerd als de hoeveelheid warmte (energie) die nodig is om 1 liter water 1°C te verwarmen. Dit klinkt redelijk abstract maar het komt erop neer dat 1 kilocalorie de energie levert die je nodig hebt om een fles water van 1 liter te verwarmen van bijvoorbeeld 19° tot 20°C. 

Het etiket op voedingsmiddelen geeft dus aan hoeveel energie dat product zal kunnen leveren aan je lichaam. Zo bevat bijvoorbeeld een diepvriespizza ongeveer 800 kcal, terwijl een zelfgemaakte groentesoep ruwweg 100 kcal herbergt. Het Italiaanse gerecht zal je dus meer energie geven.

Voor elk product in de rekken verschijnt, moet de hoeveelheid energie aanwezig in dit voedingsmiddel gemeten worden. Dit kan nauwkeurig gebeuren a.d.h.v. een calorimeter. Hierin wordt een gekende hoeveelheid voedsel (bijvoorbeeld een appel van 50 gram) onder gecontroleerde omstandigheden verbrand waarbij de energie aanwezig in de macronutriënten (koolhydraten, vetten en eiwitten) vrijkomt onder de vorm van warmte. Deze warmte zal de omringende watermassa opwarmen, waarin een thermometer de temperatuurstijging zal meten, welke wordt omgerekend naar het aantal kcal dat in het voedsel (hier de appel) aanwezig was.

Bomcalorimeter

    

Hoeveel energie verbruiken mensen?

Je lichaam verbruikt nagenoeg voor alles energie, ook wanneer je slaapt en extra wanneer je sport. Je energieverbruik is dus de som van je basaal metabolisme en de energie die je nodig hebt voor al je extra activiteiten. Het is afhankelijk van je leeftijdgeslachtlichaamsgewicht en van hoe actief je bent. Je basaal metabolisme slaat op je energieverbruik in volledige rust, met name de minimale hoeveelheid energie die noodzakelijk is voor je lichaam om primaire levensprocessen, zoals ademen en je hartslag, te laten uitvoeren. 

Via volgende formule kun je je energieverbruik zelf berekenen: Energieverbruik = BMR x PAL waarbij BMR: Basal Metabolism Rate; PAL: Physical Activity Level. 

    • Je BMR kun je berekenen via de formule van Harris-Benedict (! slechts richtlijn):
      ♂: BMR = 66 + [13,7 x gewicht (kg)] + [5 x lengte (cm)] - [6,8 x leeftijd (jaar)]
      ♀: BMR = 655 + [9,6 x gewicht (kg)] + [1,8 x lengte (cm)] - [4,7 x leeftijd (jaar)]
    • Je PAL kun je uit volgende tabel halen:

Activiteit

PAL ♂

PAL ♀

Licht

(Zittende jobs, bedienden, administratief personeel)

1,55

1,56

Middelmatig

(Verkopers, onderhoudspersoneel)

1,78

1,64

Zwaar

(Arbeiders)

2,10

1,82

 

Om je energiebalans stabiel te houden – en niet af te vallen of bij te komen – neem je dagelijks ongeveer het aantal calorieën in (je energie-inname) dat je hebt berekend.

In de onderstaande tabel vind je een overzicht van hoeveel kilocalorieën mensen elke dag gemiddeld nodig hebben als ze licht tot matig actief zijn. Staar je hier zeker niet blind op want elke persoon is anders! Het geeft gewoon een idee van je dagelijkse caloriebehoefte (energiebehoefte).

Leeftijd

5-6 jaar

1645 kcal

1625 kcal

7-9 jaar

1970 kcal

1770 kcal

10-12 jaar

2200 kcal

1950 kcal

13-15 jaar

2540 kcal

2090 kcal

16-18 jaar

2820 kcal

2140 kcal

18-59 jaar

2500 kcal

2000 kcal

60-74 jaar

2200 kcal

2050 kcal

75+

1900 kcal

2000 kcal

Bron: Hoge Gezondheidsraad (2003) Voedingsaanbevelingen voor België: herziene versie 2003, Ministerie van sociale zaken, volksgezondheid en leefmilieu.

 

Hoeveel energie verbruik ik bij mijn sport?

Iedere sport vraagt meer/minder energie van je lichaam. Je kunt sportactiviteiten indelen volgens de energie die sporters per kilogram lichaamsgewicht verbruiken als ze deze sport een uur lang beoefenen:

Intensiteit

Energiebehoefte

Laag

< 3 kcal/kg/uur

Matig

3-6 kcal/kg/uur

Hoog

> 6 kcal/kg/uur

 

Hieronder vind je een overzicht van de energiebehoefte per sport: het vermeldt het aantal kilocalorieën dat je gemiddeld zou verbruiken per uur en per kg lichaamsgewicht als je deze sport beoefent. Zo verbruik je bijvoorbeeld bijna 350 kcal als je 60 kg weegt en een uur lang badmintont (60 x 5,8 = 348).

Energiebehoefte per sport:

Sport/activiteit

kcal/kg/uur

Badminton

5,8

Basketbal

8,3

Biljart

2,5

Boksen

 

  • in de ring

13,3

  • sparring

8,3

Dansen

 

  • aerobics

6,2

  • aerobics intensief

8,1

  • salondans

3,1

  • twist

10,1

Diepzeeduiken

12,4

Fietsen

 

  • 9 km/uur

3,8

  • 15 km/uur

6

  • wedstrijd

10,1

Golf

5,1

(Hard)lopen

 

  • 7’30” per km

8,1

  • 6’ per km

11,6

  • 5’30” per km

12,5

  • 4’30” per km

13,7

  • 4’ per km

15,1

  • 3’30” per km

17,3

Judo

11,7

Kanoën

 

  • vrije tijd

2,6

  • racen

6,2

Klimmen

 

  • zonder gewicht

7,3

  • met 5/10/20 kg

7,7/8,4/8,8

Touwtjesspringen

 

  • 70x/min

9,7

  • 80x/min

9,8

  • 125x/min

10,6

Langlaufen

 

  • glijden

7,1

  • wandelen

8,6

  • op helling

16,4

Paardrijden

 

  • stap

2,5

  • draf

6,6

  • galop

8,2

Skiën

 

  • vrouwen

6,7

  • mannen

5,9

Squash

12,7

Tafeltennis

4,1

Tennis

6,5

Turnen

4

Veldhockey

8

Veldlopen

9,8

Voetbal

7,9

Volleybal 

3

Wandelen

4,8

Zwemmen

 

  • rugslag

10,1

  • schoolslag

9,7

  • crawl, snel

9,4

  • crawl, traag

7,7

 

Hoe lang moet je sporten om voedsel te verbranden?

Hoe lang je moet sporten om voedsel te verbranden hangt – zoals hierboven reeds vermeld – af van jouw persoonlijke eigenschappen. Hieronder geven we je enkele voorbeelden mee zodat je hierover een idee kan vormen:

    • Stel: je weegt 70 kg en je eet 250 g pizza (met een energiewaarde van 508 kcal), dan moet je anderhalf uur wandelen, ruim een uur fietsen of een dik half uur lopen om die opgenomen energie te verbruiken.
    • Stel: de week erna eet je een portie friet met mayonaise, wat goed is voor 1050 kcal. Nu zal je 186 minuten moeten wandelen, 150 minuten moeten fietsen of 138 minuten moeten lopen om dit gerecht te verbranden.
    • Stel: als nagerecht eet je 100 g chocolade (550 kcal). Dit kan je verbruiken door 1u40 te gaan wandelen, door 20 min korter te gaan fietsen of door een kleine 3 kwartier te gaan lopen.

 

Sport

Verbruik (kcal/kg/uur)

Verbruik (kcal/u) voor persoon van 70 kg

Hoeveel minuten sporten voor je portie…?

pizza

frietjes

chocolade

Wandelen 

(5 km/u)

4,8

336

91

186

98

Fietsen 

(15 km/u)

6

420

72

150

78

Lopen 

(10 km/u)

11,6

812

38

138

42

Vind een expert

  • Maarten Cox

    Sportarts
  • Guido Van Hirtum

    Sportarts
  • Yves Van Doninck

    Sportarts
  • Koen Nys

    Sportarts
  • Jolien Vanendert

    Sportdiëtist
  • Marc Van Hauwermeiren

    Sportarts
  • Trees Dooms

  • Kris Vanderlinden

    Sportarts
  • Lander Dewitte

    Huisarts, Sportarts
  • Robin Vanhoudt

    Sportarts
  • Dr Colmonts Wilfried BV

    Wilfried Colmonts

    Sportarts
  • Michel Wynsberghe

    Kinesitherapeut
  • Marleen Lootens

    Sportarts
  • Dorien Meeusen

    Diëtist, Sportdiëtist
  • Dirk Gyselinck

    Sportarts
  • Bruno Vanhecke
    Secretaris

    Bruno Vanhecke

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Sportarts

    Joris De Win

    Sportarts
  • Guy Peeters

    Sportarts
  • Ruth Vanderheyden

    Diëtist, Sportdiëtist
  • Pascal De Smet

    Huisarts
  • Sven Aertgeerts

    Sportarts
  • Mathieu Maroy

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Jan Leire

    Sportarts
  • Bruno Van Hoecke

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Werner Vleugels

    Huisarts, Sportarts
  • Steven Reyskens

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Ingrid Deweert

    Sportarts
  • Ria Vanderstraeten

    Ria Vanderstraeten

    Sportdiëtist
  • Tyrone Devolder

    Huisarts
  • Frederik Ponet

    Sportarts
  • Kristof Ryheul

    Kristof Ryheul

    Trainer
  • Steven Bex

    Steven Bex

    Sportarts
  • Rik Derveaux

    Kinesitherapeut
  • Stefan Hooftman

    Sportarts
  • Lianne De Mey

    Sportarts
  • Frederik Deconinck

    Frederik Deconinck

    Bewegingswetenschapper
  • Bob Brouwers

    Huisarts
  • Elke Van den Steen

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Dana Neirinck

    Podoloog
  • Machteld Royackers

    Huisarts
  • Bram Debaene

    Sportarts
  • Nick Hiltrop

    Cardioloog
  • Koen Pansaers

    Sportarts
  • Renaat Huysmans

    Sportarts
  • Vik Corstjens

    Sportarts
  • Hamza Laamarti

    Diëtist
  • Gretel Descheemaeker

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Johan Roeykens

  • Jens Van Akeleyen

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Gerrit De Loose

    Sportkinesitherapeut
  • Luc Itterbeek

    Sportarts
  • Michèle Verhaest

    Sportarts
  • Frederik Van Acker

    Sportarts
  • Kris Peeters

    Kris Peeters

    Sportarts
  • Mathias Peeters

    Sportarts
  • Ludovic Onkelinx

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Ine Schops

    Podoloog
  • Michel D'Hollander

    Huisarts
  • Benjamin Goris

    Kinesitherapeut
  • Benedicte Heyndrickx

    Cardioloog
  • Alain Schutjes

    Sportarts
  • Antoine Lutin

    Antoine Lutin

    Kinesitherapeut
  • Henri Van Herpen

    Kinesitherapeut
  • Luk Buyse
    Huisarts, Sportarts

    Luk Buyse

    Huisarts, Sportarts
  • Georges Gillis

    Sportarts
  • Wouter Dierynck

    Sportarts
  • Peter Germonpre

    Huisarts
  • Koenraad Thuysbaert

    Sportarts
  • Bie Peremans

    Kinesitherapeut
  • Toon Cruyt

    Sportarts
  • Angelique Veracx

    Angelique Veracx

    Osteopaat
  • Hans Talloen

    Sportarts
  • Kurt Heldenbergh

    Sportarts
  • Robrecht Dhollander

    Huisarts
  • Peter Muylaert

    Sportarts
  • Annik Bosmans

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Peter Wieme

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Mark Van Craenenbroeck

    Kinesitherapeut
  • Dieter De Clercq

    Sportarts
  • Frank De Winter

    Sportarts
  • Michel Herssens

    Cardioloog
  • Mieke Van Vlaenderen

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Pascal Wernaers

    Orthopedisch chirurg
  • Maries Aertgeerts

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Kevin Robson

    Trainer
  • Steven Pauli

    Sportarts
  • Tina Lambrechts

    Diëtist, Sportdiëtist
  • Johan Pierret

    Sportarts
  • Jan Boon

    Huisarts
  • Marc Bomans

    Kinesitherapeut
  • Filip Noe

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Carl De Crée

    Sportarts, Endocrinoloog, Bewegingswetenschapper, Trainer, Andere
  • Sportarts

    Rik De Kinderen

    Sportarts
  • Bert Vankerschaver

    Bert Vankerschaver

    Sportkinesitherapeut
  • Mileen De Vleeschhouwer

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Sara Kempeneers

    Podoloog
  • Luc Vogelaers

    Huisarts
  • Luc Baeyens

    Sportarts, Gynaecoloog
  • Maaike Polspoel

    Diëtist, Sportdiëtist
  • John Ijzerman

    Sportarts
  • Tom Smolders

    Huisarts
  • Eddy Van Keerberghen

    Sportarts
  • Jempi Wilssens

  • Daniel Baesberg

    Sportarts
  • Karolien Meersman

    Sportarts
  • Jos Benders

    Sportarts
  • Jens Demanet

    Sportarts
  • Frank Pauwels
    Voorzitter

    Frank Pauwels

    Sportarts
  • Gert Droessaert

    Kinesitherapeut, Sportkinesitherapeut
  • Marc Hemeryck

    Sportarts
  • Annick Viaene

    Annick Viaene

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Alain Van Noorbeeck

    Sportarts
  • John Roosen

    Cardioloog
  • Liesbeth Stulens

    Huisarts
  • Herwig Vergucht

    Sportkinesitherapeut
  • Steven Platteaux

    Sportarts
  • Jo Verschueren

    Jo Verschueren

    Kinesitherapeut
  • Patrick Detemmerman

    Huisarts
  • Jan Pieter Outtier

    Sportarts
  • Denis Jaeken

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Jeroen Stappers

    Jeroen Stappers

    Sportarts
  • Karel Pardaens

  • Jan Van Meirhaeghe

    Jan Van Meirhaeghe

    Orthopedisch chirurg
  • Peter De Naeyer

    Sportarts
  • Myriam Willems

    Kinesitherapeut
  • Stijn Bogaerts
    Ondervoorzitter

    Stijn Bogaerts

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Marc Royackers

    Sportarts
  • Guy Vermeiren

    Cardioloog
  • Guy Vanhees

    Sportarts
  • Leysen Joppe

    Leysen Joppe

    Diëtist, Sportdiëtist
  • Torsten Wauters

    Torsten Wauters

    Sportarts
  • Kris Claes

    Kinesitherapeut
  • Wim Derave

    Bewegingswetenschapper
  • Stephan Ilsbrouckx

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Gezond Sporten Vlaanderen

  • Peter Plessers

  • Dominique Devriese

    Dominique Devriese

    Kinesitherapeut, Osteopaat
  • Dirk Van de Velde

    Sportarts
  • Jean-Paul Van der Sypt

    Sportarts
  • Koen Scheerlinck
    Penningmeester

    Koen Scheerlinck

    Sportkinesitherapeut
  • Luc Roland

    Sportarts
  • Kathleen De Smet

    Kinesitherapeut
  • Dries Dieusaert

    Sportarts
  • Jago Van Soom

    Jago Van Soom

    Sportarts
  • Peter Lagrou

    Sportarts
  • Nick Baelde

    Radioloog
  • Wilfried Colmonts

    Huisarts
  • Leon Ghijselinck

    Sportarts
  • BVBA Samcon

  • Henry Carlier

    Sportarts
  • Bart Vandewynckele

    Sportarts
  • Peter Claeys

    Sportarts
  • Sam Vermeire

    Sportarts
  • Chris Martens

    Orthopedisch chirurg
  • Pieter Volcke

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Sjors Pietermans

    Sjors Pietermans

    Huisarts, Sportarts
  • Annelies Van Erck

    Sportarts, Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Piet Bouquillon

    Sportarts
  • Michael Nicasi

    Michael Nicasi

    Trainer
  • Luc Peeters

    Sportarts
  • Kristof Peeters

    Sportarts
  • Marianne Brabers

    Sportdiëtist
  • Katja Van Oostveldt
    Sportarts

    Katja Van Oostveldt

    Sportarts
  • Nathalie Odeur

    Huisarts
  • Leonie Geukens

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Charlotte De Jonckheere

    Charlotte De Jonckheere

    Podoloog
  • Mitch Malavolta

    Huisarts, Sportarts
  • Luc Fr. Janssens

    Sportarts
  • Marianne Cuyvers

    Sportdiëtist
  • Francis Lemmens

    Sportarts
  • Michel De Bruyne

    Sportarts
  • Stefan Smits

    Sportarts
  • Frédéric Van Burm

    Frédéric Van Burm

    Osteopaat
  • Dirk Devleeschouwer

    Sportarts
  • Patrick Govaert

    Sportarts
  • Inge D'eer

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Jan Verstuyft

    Sportarts
  • Jonas Massa

    Sportarts
  • Johan Matthijs

    Huisarts
  • Margaux Stevens

    Margaux Stevens

    Podoloog
  • Sofie Belis

    Sportarts
  • Jonas Docx

    Sportarts
  • Dirk De Mey

    Kinesitherapeut
  • Filip Parmentier

    Sportarts
  • Inge Bru

    Sportarts, Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Wouter Van Den Broecke

    Orthopedisch chirurg
  • Kris Demanet

    Sportarts
  • Johan Wens

    Huisarts
  • Marc Schiltz

  • Eddy Spans

    Sportarts
  • Jasper Van Criekinge

    Sportarts
  • Baldwin Sondervan

    Baldwin Sondervan

    Sportkinesitherapeut
  • Ellen Van Puyvelde

    Ellen Van Puyvelde

    Sportarts
  • Ingrid Dekelver

    Sportarts, Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Luus Tormans

    Podoloog
  • Eric Vandeputte

    Sportarts
  • Eva De Mulder

    Podoloog
  • Ivan Ghillebert

    Huisarts
  • Toon Goossens

    Sportarts
  • Karl Brack

    Gynaecoloog
  • Julien Ryckeboer

    Kinesitherapeut
  • Guy De Schutter

    Sportarts
  • Joris Callens

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Bastiaan Verstraete

    Huisarts, Sportarts
  • An De Busser

    An De Busser

    Diëtist
  • Jan Notredame

    Kinesitherapeut
  • Dieter Vercaigne

    Sportkinesitherapeut
  • Philippe De Ryck

    Sportarts
  • Marco Guidi

    Sportarts
  • Johan Haegeman

    Sportarts
  • Vincent Metsers

    Huisarts, Sportarts
  • Jo Vandersmissen

    Radioloog
  • Nathalie Van de Vyver

    Huisarts
  • Bart Gadeyne

    Sportarts
  • Johan Docx

    Sportarts
  • Jan Wanten

    Sportarts
  • Anja Van de Putte

    Huisarts
  • Roel Jacobs

    Roel Jacobs

    Kinesitherapeut, Sportkinesitherapeut
  • Ellen Beuckelaers

    Orthopedisch chirurg
  • Gerda Smets

    Sportarts
  • Peter Dieleman

    Sportarts
  • Cedric Arijs
    Psycholoog, Sportpsycholoog

    Cedric Arijs

    Psycholoog, Sportpsycholoog
  • Karel De Crem

    Sportarts
  • Hugo Debouvere

    Huisarts
  • Ben Corteville

    Cardioloog
  • Jean-Paul Pierreux

    Huisarts
  • An Konings

    Sportarts
  • Paul Meersman

    Sportarts
  • Voorzitter

    Inge De Ridder

    Sportdiëtist
  • Erik Van Lierde

  • Willy De Taellenaere

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Maarten Couturier

    Sportarts
  • Guy Vandenhoven

    Sportarts
  • Sophie Lambrecht

    Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Adelheid Steyaert

    Adelheid Steyaert

    Sportarts, Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Annelies Harnie

    Sportarts
  • Stefaan Machiels

    Huisarts
  • Sofie Decamps

    Sportarts
  • Joost Blontrock

    Sportarts
  • Willy Coosemans

  • Carmen Vanhaecke

    Sportarts
  • Raf Coremans

    Huisarts, Sportarts
  • Dirk Van Genechten

    Sportarts
  • Hans Jaspers

    Radioloog
  • Jan Vercammen

    Cardioloog
  • Jos Vandevenne

    Sportarts
  • Hendrik Roobaert

    Sportarts
  • Wouter Eraly

    Sportarts, Fysisch arts / Revalidatie arts
  • Reinout Van Schuylenbergh

    Reinout Van Schuylenbergh

    Bewegingswetenschapper, Trainer
  • Jettie Tempels

    Sportarts
  • Thierry Op de Beeck

    Sportarts

Gerelateerde items

Sportgeneeskunde
Doping

Cardiovasculaire risico's van prestatie bevorderende middelen en dopinggebruik

Sporter Sportprofessional Artikel Sportgeneeskunde
Training
Apneu

Apneutraining: Acute en chronische effecten op inspanningstolerantie

Sporter Artikel Training Training
Voeding
Sprint wielrennen

Natriumbicarbonaat suppletie verbetert de sprintprestatie na een gesimuleerde wielerwedstrijd

Sportprofessional Artikel Voeding
Blessurepreventie
Hoe kunnen voeding en levensstijl de kwaliteit van je spieren en pezen beïnvloeden_.png

Hoe kunnen voeding en levensstijl de kwaliteit van je pezen en spieren beïnvloeden?

Sporter Artikel Blessurepreventie Blessurepreventie Voeding
Sluiten