Ketonen in de sport: doorbraak of hype?

Wat zijn ketonen?

Ketonen zijn lichaamseigen stoffen die je aanmaakt wanneer je lever vetten verbrandt als je bijvoorbeeld vast, dus wanneer je koolhydraatvoorraden opgebruikt zijn. Dit is namelijk een evolutionair-ontwikkeld overlevingssysteem van ons lichaam zodat we in situaties van schaarste nog steeds energie hebben voor onze hersenen en spieren. Ketonen zijn dus de vierde brandstof van ons lichaam (naast koolhydraten, vetten en eiwitten) en zijn eigenlijk de meest efficiënte brandstof aangezien het nog minder zuurstof nodig heeft dan vetten en koolhydraten, máár dan zou je continu moeten vasten.

Jezelf uithongeren is een enorm slecht plan, waardoor wetenschappers experimenteerden met de ontwikkeling van ketonesters die gesupplementeerd kunnen worden. Zo kun je deze vierde brandstof als drankje innemen (ongeveer 25 gram van het echte, onversneden product) en stijgt de waarde van ketonen in je bloed binnen de 30 minuten naar 3, 4 of zelfs 5 millimol per liter, afhankelijk van hoe snel jij het als persoon opneemt. Voor deze waarden moet je normaal gezien ongeveer een week vasten. Wel heeft zo’n ketonendrankje een slechte smaak, is het vrij dik en duur (ongeveer 30 euro voor één dosis en je neemt dit idealiter gedurende enkele weken in dus je zit al snel aan honderden euro’s). En zoals elk supplement circuleren er valse vormen op het internet, ze worden verkocht als ketonen maar bevatten eigenlijk maar een klein percentage of helemaal geen ketonen.

Er werd tevens onderzoek uitgevoerd naar een andere vorm van ketonen, met name ketonzouten. Wel blijkt het innemen van ketonesters veel effectiever dus hiernaar gaat de voorkeur.

Wat doen ketonen met sporters?

Het innemen van deze vierde brandstof, ook wel ‘superbrandstof’ genoemd, via een drankje zodat je efficiënt ketonen kunt verbruiken als energie in de plaats van koolhydraten (en je deze kunt sparen), lijkt in theorie veelbelovend, maar wat zegt de praktijk?

Uit onderzoek blijkt dat het mogelijks om een doorbraak gaat aangezien tot 15-20% van je energieverbruik gespaard zou kunnen worden. Het zou voornamelijk positieve effecten genereren bij uithoudingssporten: je glycogeen sparen, je lactaatproductie verminderen, je prestatie bevorderen en vermoedelijk je vetverbruik stimuleren. Belangrijk is dat ketonen een brandstof zijn voor een submaximale inspanning van lange duur, in het rood gaan is moeilijker als je op ketonen aan het sporten bent (zoals bijvoorbeeld als eerste de Koppenberg bovenkomen). Voorlopig lijkt het erop dat ketonen het best werken op lange termijn, niet als je ze acuut inneemt (bijvoorbeeld enkel op de dag van je wedstrijd). Het effect van de inname van ketonen is wel bij elke persoon anders, zoals meestal bij het gebruik van supplementen. De ene wordt er heel wat beter van, de ander ietwat minder. 

De verklaring voor de betere prestatie kan liggen in een beter herstel door ketonen, wat onder meer blijkt uit een langtijdige studie van de KU Leuven (18 sportieve studenten die gedurende 3 weken lang een simulatie uitvoerden van de Tour de France, één groep studenten nam ketonen en de andere groep niet). In dit onderzoek takelden de proefpersonen die ketonen innamen minder snel af door de zware inspanningen, konden ze gemiddeld 15% meer trainingsvolume aan en fietsten ze gemiddeld 5% beter in de tijdrit in vergelijking met zij die geen ketonen of andere supplementen innamen. Optimaal herstellen is van groot belang in het sporten, voornamelijk bij meerdaagse (of zelfs meerdere weken) evenementen zoals de grote rondes in het wielrennen.

Bij het antwoord op deze vraag moeten nog heel wat kanttekeningen gemaakt worden aangezien het onderzoek naar het effect op sportieve prestaties en dergelijke, nog steeds schaars – maar wel veelbelovend – is. Bijgevolg is verder en ruimer onderzoek noodzakelijk vooraleer er een duidelijke conclusie kan worden getrokken.

Zijn ketonen doping?

Ondanks dat het product prestatiebevorderend werkt, staat het niet op de dopinglijst van het WADA (Wereldantidopingagentschap) en is het dus geen doping. Er zijn zelfs steeds meer sportfysiologen die het adviseren op het hoogste niveau.

Kan het product schadelijke effecten hebben?

Het innemen van ketonen heeft tot nu toe weinig bekende schadelijke effecten getoond, zolang de normale aanbevolen dosissen worden gevolgd. Enkel zou het product mogelijks een impact hebben op de darmflora – wat wel nog onderzocht moet worden op lange termijn – en je misselijk kunnen maken. Verder is geweten dat inname van ketonesters de bloedglucose verlaagt. Bijgevolg vermijden patiënten met type I en type II diabetes de inname van ketonesters maar beter om geen problemen te veroorzaken met hun glucosecontrole.

Deze vraag kan nog niet met zekerheid beantwoord worden met ‘geen of weinig nadelige effecten’ aangezien het onderzoek naar mogelijke schadelijke gevolgen van de inname van ketonen – ook hier – nog maar recent van start is gegaan.

Wie kan ketonen innemen?

Ketonen zijn voornamelijk interessant bij lange duursporten (bij lange evenementen zoals de rondes) en wanneer ze chronisch worden gebruikt. Als recreant-sporter is het echter niet de moeite waard om ketonensupplementen in te nemen. Je sport immers om gezond en sportief te leven, waarbij het innemen van ketonen overbodig is. Zo smaakt het onder meer slecht en is de kostprijs zeer hoog – geld dat je beter investeert in goed materiaal – en zijn vooral de effecten op lange termijn nog onvoldoende onderzocht.

Topsporters daarentegen zijn een ander verhaal, zoals altijd. Zij beschikken – meestal – over meer financiële middelen en vooral over meer wetenschappelijke kennis rond het topic. Dit laatste is van groot belang omwille van het beperkte onderzoek. In topsport telt elk procentje winst aangezien het hét verschil kan maken tussen de gouden en de zilveren plak, wat zorgt dat zelfs elk minimaal voordeel van ketoneninname wel de moeite waard kan zijn (mits het wordt afgewogen tegen de negatieve effecten). Op dit ogenblik wordt het hoofdzakelijk gebruikt door verschillende wielerploegen en onlangs gaven tevens de Belgische roeiers Brys en Van Zandweghe aan dat ze ketonen gaan gebruiken. 

De inname van ketonen zou enkel interessant zijn voor topsporters.

Take home

Ondanks de resultaten uit enkele studies met ketonesters een doorbraak zijn (voornamelijk richting herstel bij lange duursporten op lange termijn) en veelbelovend lijken, blijft het gebruik van deze producten echter (voorlopig?) eerder een mysterie. Het onderzoek staat immers nog in zijn kinderschoenen en er is nog heel veel niet geweten over deze supplementen. Zo blijft een groot vraagteken of ketonen de absorptie van andere macronutriënten niet verstoort, wat zeer nadelig zou werken.